وضعیت نامطلوب « سیستم دفع آب های سطحی و فاضلاب شهری » در کنگان

آب سطحی شامل آب ناشی از بارندگی، شستشوی حیاط، زهکش آب مازاد آبیاری فضای سبز و آب جاری شده ناشی از نظافت خیابان و معابر می‌باشد. از دیرباز مسئله جمع‌آوری آب سطحی و فاضلاب شهری برای بشر حائز اهمیت بوده است. قدمت این کار در هندوستان به ۷۰۰۰ سال، در یونان به ۴۰۰۰ سال و در اورشلیم به ۳۰۰۰ سال پیش می‌رسد. اما به طور کلی این مسئله در جهان به اوایل قرن ۱۸ مربوط می‌شود.

در کشور ایران از دیرباز با توجه به وضعیت آب‌های زیرزمینی، دفع آب‌های سطحی و فاضلاب‌های شهری به سه صورت استفاده از چاه جذبی در صورت پایین بودن سطح ایستایی آب زیرزمینی و نفوذپذیری مناسب زمین، کانال‌های کوتاه و سطحی برای انتقال آب سطحی به رودخانه دائمی و چاه‌های کم‌عمق و تخلیه آن در صورتی که سطح آب زیرزمینی بالا و نفوذپذیری کم باشد، انجام می‌شده است.

جمع‌آوری و دفع آب‌های سطحی و فاضلاب شهری به دو صورت قابل اجراست:

الف) ایجاد دو سیستم مجزا و یا کانال‌های جدا از هم:

در این روش یکی از کانال‌ها به دفع آب‌های سطحی و دیگری اختصاص به فاضلاب‌های خانگی دارد. این روش هزینه‌ی بیشتری برای ایجاد شبکه به جامعه شهری تحمیل می‌کند ولی اثرات زیست‌محیطی کمتری دارد.

ب) روش درهم یا مختلط:

در این روش یک کانال واحد برای کلیه آب‌های سطحی و فاضلاب‌های شهری احداث می‌شود. این روش هزینه کمتری برای ایجاد شبکه فاضلاب را می‌طلبد ولی هزینه ساخت تصفیه‌خانه بیشتر از روش اول خواهد بود و اثرات زیست‌محیطی بیشتری را به دنبال دارد.

شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی و فاضلاب‌های شهری از مجموعه تأسیسات زیر تشکیل می‌شود:
۱) کانال‌های هدایت آب‌های سطحی و فاضلاب‌ها: شامل انشعاب منازل و سایر مشترکین، کانال‌های فرعی، کانال‌های اصلی، لوله‌های هدایت باران و لوله‌های تحت‌فشار جریان در نواحی که شیب طبیعی زمین برای جریان فاضلاب در درون لوله‌ها مناسب نیست.
۲) تأسیسات ویژه: شامل آدم روها جهت تمییز کردن و تعمیر کردن فاضلاب‌روها، دریچه‌های ریزش باران و سایر آب‌های سطحی که در کنار سواره‌رو قرار می‌گیرد، سرریزهای آب باران، ایستگاه‌های پمپاژ فاضلاب برای شهرهایی که شیب در آن‌ها کم است، دریچه‌های ریزش فاضلاب برای شهرهایی که شیب طبیعی دارند، زیرگذرها و روگذرها برای گذراندن لوله‌های فاضلاب‌روها از زیر رودخانه یا مجاری آبگذر و حوضچه‌های زیرزمینی فاضلاب‌روها در شهرهایی که شیب کم دارند .

از آنجا که وظیفه یک شبکه، انتقال پساب‌های شهری است، باید طوری طراحی شود که دارای کمترین نیاز به نیروی انسانی جهت نگه‌داری باشد و مهم‌ترین موردی که در طراحی مدنظر قرار می‌گیرد شیب کانال‌ها می‌باشد، به‌طوری‌که مواد معلق شناور در سیستم فاضلاب ته‌نشین نگردد.

با نگاهی اجمالی به شرایط فعلی شهر کنگان، ضرورت اجرای زیرساخت‌های مهم شهری از جمله سیستم جمع‌آوری و دفع آب‌های سطحی و فاضلاب‌ها بر هیچ‌کس پوشیده نیست. بارش‌های شدید باران هرساله خسارات شدیدی را به پیکره شهری وارد می‌کند که در بسیاری از جوانب نیازمند ترمیم و اصلاح است. این روند، زندگی را برای ساکنین سخت و بلکه ناگوار کرده و هنوز این سؤال اساسی پابرجاست که چه کسی پاسخگو خواهد بود؟

نویسنده : رقیه یوسفی

مقطع دکتری، رشته عمران-مدیریت منابع آب، دانشگاه شیراز

عضو کارگروه محیط زیست و عمران شهری فرمانداری شهرستان کنگان