گزارش خبری ثلاث

“فایز” پادشاه دو بیتی سرای تاریخ ادبیات در جنوب ایران

به گزارش خبرنگار ثلاث، استان بوشهر از جمله استان‌هایی است که به لحاظ سبقه شاعری جایگاه قابل قبولی در تاریخ ادبیات ایران به خصوص طی دو قرن اخیر دارد.

فایز، مفتون، منوچهر آتشی، علی باباچاهی و… جزو شاعران پرآوازه استان بوشهر در تاریخ ادبیات ایران هستند که به نوعی آنان را می توان شناسنامه شعری این استان نیز دانست.

خوشبختانه جای جای استان از شهر بوشهر تا دشتی و دیر و کنگان، نمایندگان قدرتمندی در زمینه شاعری به استان معرفی کرده اند که این نیز بیانگر گسترش شعر در سرتاسر این منطقه از کشور است.

منوچهر آتشی، علی باباچاهی، دکتر سید جعفر حمیدی، عبدالمجید زنگویی، مصطفی فخرایی، در زمینه ادبیات از جمله صاحب نظرانی هستند که طی سال های اخیر در خصوص فایز و اشعار فایز و سبک و تاثیر او، تالیفات و نظریاتی داشته اند.

احساس و اسطوره دو رکن و کلید اصلی ورود شعر فایز به دل و زبان مردم استان است.

اشعار فایز تا زمانی که به صورت شروه (خواندن یک شعر با آهنگ غم انگیز) نقل محافل مختلف است، می توان به محبوب بودن و ماندگاری آن در دل مردم خوشبین بود و به عبارتی شروه خوانی از جمله رازهای ورود و ماندگاری اشعار فایز در دل مردم است؛ البته در کنار آن باید به تاثیر تالیفات و چاپ کتب مختلف در خصوص این شاعر نیز اشاره داشت.

به اذعان همه ادیبان و صاحب نظران، فایز چهره برتر دوبیتی سرایی استان بوشهر است.

شاید حمایت و بها دادن به شاعران پس از فایز و نوشتن شرح و تالیفات مختلف بر کتب آنان نیز بتواند شاعران توانمند دیگری را از این استان به تاریخ ادبیات ایران معرفی کند و نام این استان را بیش از پیش در این زمینه اعتلا بخشد.

فایز

فایز تاثیرگذارترین و مردمی‌ترین ترانه‌سرای نواحی جنوب ایران است

سید قاسم یاحسینی مورخ، پژوهشگر بوشهر در گفتگو با خبرنگار ثلاث اظهار داشت: تاکنون درباره فایز کتاب های متنوع و متفاوتی نوشته شده است و سال ها از چاپ منقع و ویراسته شده اشعار این شاعر توسط استاد عبدالمجید زنگویی سپری می شود.

وی ادامه داد: اما تاکنون با یک رویکرد مدرن و با استفاده از نقد ادبی جدید و مکاتب فلسفی و نقدی متاخر همچون هرمنوتیک، ساختار متن، مرگ مالف، آشنا زدایی و جامعه شناسی ادبیات به فایز پرداخته نشده است. اکنون جا دارد محققان و پژوهشگران فایز پژوه با چنین رویکردهایی به سراغ مفاخر شعری و ادبی محلی و ملی بروند.

یاحسینی خاطرنشان کرد: در همین راستا من در کتابی که حدود پنج سال پیش نوشته ام، کوشیده ام که در حد توان و بضاعت اندکم، فایز را روایتی نو کرده و از دیدگاه کاملا جدید و مدرنی به زندگی، تذکره ها و به خصوص محتوای اشعار ایشان پرداخته که گاه دچار چالش های ناگزیری با اساتید مسلم فایز پژوه پیشین شده ام. امیدوارم این کتاب در چند ماه آینده طبع شده و به دست علاقه مندان برسد.

این مورخ، پژوهشگر و خاطره نویس تصریح کرد: به باور من و بسیاری از محققین دیگر، اگر بخواهیم یک مثلث از رباعی سرایی و ترانه سرایی در تاریخ ادبیات ایران ترسیم کنیم، در کنار عمر خیام و بابا طاهر همدانی، ظلع سوم را باید فایز دشتی محسوب کنیم.

وی اظهار داشت: بدون شک فایز برجسته ترین، تاثیرگذارترین و مردمی ترین ترانه سرای تمام نواحی جنوب ایران در اواخر عصر قاجار است؛ شاعری که با رویکرد عاشقانه، خود را به اسطوره تبدیل کرده، با پری پیوند زند و در دل چوپان و پیرزن و گله دار چنان جای باز کند که اشعارش را در قالب درنگه، شروه و لالایی، زن و مرد روایت کند.

این مورخ، پژوهشگر و خاطره نویس گفت: کمتر شاعری در ادبیات فارسی ایران زمین توانسته است اینچنین مردمی شده و در دل توده ها برای خود جای باز کند.

 نام فایز با شروه خوانی مردم دیارش گره خورده است

مدرس ادبیات دانشگاه های جنوب استان بوشهر در خصوص جایگاه فایز در تاریخ ادبیات کشور و استان به خبرنگار ثلاث گفت: فایز در زمان خود یعنی قرن سیزدهم هجری قمری در منطقه ی جغرافیایی محدودی زندگی کرده است؛ حدود این جغرافیا به او اجازه گام زدن رسمی به تاریخ ادبیات کشور نداده است.

حسن سهولی ادامه داد: شکی نیست که او یکی از معدود شاعران دوبیتی سرای زبان فارسی است که بعد از حیات خود پایش را با احتیاط  در تاریخ ادبیات رسمی کشور می گذارد و آهسته آهسته در کتاب های تعلیمی- ادبی کشور در بخش آرایه های ادبی ظهورمی کند.

وی اظهار داشت: اما در ادبیات استان بوشهر نام او با شروه خوانی مردم دیارش گره خورده است؛ همه  مردم فایز را در سینه خود دارند و اشعار ذهن و زبان او برای دل پر درد خویش زمزمه می کنند؛ این مسیر می رسد به جست و جوگرانی چون منوچهر آتشی، علی باباچاهی، دکتر سید جعفر حمیدی، عبدالمجید زنگویی، مصطفی فخرایی و … تا او را بیش تر به مردم معرفی کنند و در سینه کتاب‌ها ثبتش کنند، هر چند او در زمان خود در دست و دل بازی‌های محمد خان دشتی جزو گروه شاعرانی است که از همین راه به خیل شاعران شناخته شده استان در آن زمان می پیوندد.

دوبیتی های فایز پر از احساس، عاطفه، نیاز روانی، انسانی و مردمی است

این مدرس دانشگاه اضافه کرد: اکنون بعد از بابا طاهر، فایز و هم‌شهریش مفتون از دوبیتی سرایان تاریخ ادبیات ایران هستند که این حلقه به دوبیتی سرای  دیگری که هم شهری آن هاست، با بیان و زبان متفاوت یعنی شهراد میدری می‌رسد.

وی در خصوص این موضوع که آیا فایز در جایگاه واقعی خود قرار دارد؟ اظهار داشت: شکی نیست که بنای آباد نظم به قول فردوسی از باد و باران گزند نمی‌یابد و در این بنا خیلی ها ماوا می گزینند و در آن آتش فرهنگ و زندگی می افروزند.

فایزِ آن زمان، توانسته تا اکنون فایزانه زندگی کند! چون دوبیتی های او پر از احساس، عاطفه، نیاز روانی، انسانی و مردمی است، هر چند برای شناخت او و رسیدن به جایگاه حقیقی اش، تحقیق میدانی گسترده تری می خواهد و به قول علی بابا چاهی « کانال تحقیقات از میان مردم و نزدیکان فایز می گذرد.»

این مدرس دانشگاه بیان داشت: اما تاثیر گذاری فایز بر روی همه شاعران دیار خود مستقیم و غیر مستقیم دلالت بر جایگاه و پایگاهی است که او در ادبیات ما کسب کرده است. تاثیرگذاری او بر چهره هایی چون منوچهر آتشی خود دال بر این گفتار است. آتشی می گوید: “دوعامل در من اثر عمیقی گذاشت، یکی همین شعرهای فایز … ، دوم« شروه » …. فایز و شروه در شاعری من نقش مهمی داشتند.”

فایز تاثیر عمیق عاطفی و انسانی بر مردم بوشهر داشت

سهولی در خصوص نقش فایز در زندگی روز مره مردم استان بوشهر نیز گفت: فایز تاثیر عمیق عاطفی و انسانی بر مردم بوشهر داشت و از زندگی به ویژه توام با اندوه و بی برخورداری های مردمش سرود و با دل پر دردشان همنشین شد.

وی خاطرنشان کرد: مساله مهمی که در زندگی افسانه ای فایز نقش پر رنگ تری از تاثیر بر مردم دیارش به جا گذاشته وجود « پری » در شعر و زندگی اوست.

این مدرس دانشگاه افزود: از اساس به این موجود خیالی باید از دیدگاه زبان نگریست هر چند در این جا مجال عرضه اش وجود ندارد اما مجمل، این که “پری” را باید به عنوان موجودی “هست” و “نیست”، اسطوره‌ای دانست که وارد ذهن و زبان مردم شده است و نقش زبان اساسی ترین نقشی است که می تواند توجیه گر این مساله باشد؛ زبان اندیشان می گویند اگر واژه ای وارد زبان شود، بود و نبودش به عنوان موجود یکسان است و این واژه یعنی “پری” در زبان و فرهنگ مردم جاری است؛ پس بنیاد ساخت آن حقیقت است و روساخت آن به عنوان “وجود”، افسانه است.

سهولی بیان داشت: این افسانه آن گونه با زندگی مردم عجین شده که در بهترین پیوندهای حیات، مادری به فرزندش می گوید : “مادر ! مثل پری ست !” تا او را به وصلت ترغیب کند! البته این قصه در فلسفه زبان سر دراز دارد که مجال پرداختن به آن نیست!

وی در پایان گفت: در پایان فقط با یک چارانه پری گونه فایز کلام را به پایان می رسانم. “خداوندا دلــــم از دین بــــــــری شد/ اسیر دام زلــــف آن پـــــــری شــد//پری دیــــد و پــــریشان گشت فایز/ پری را هر که دید از دین بری شد”.

اهالی جنوب کشور با اشعار فایزخو گرفته‌اند

استاد دانشگاه‌های بوشهر در گفتگو با خبرنگار ثلاث اظهار داشت: حدود ۱۰۰ سال از زمان درگذشت فایز می‌گذرد و به جرات می‌توان گفت که صرف نظر از شاعران صاحب‌سبک و طراز اول شعر فارسی، هیچ‌کس به اندازه فایز نتوانسته است در استان و منطقه و محل زندگی خود اینگونه تاثیرگذار باشد.

عبدالله رضائی اضافه کرد: این تاثیرگذاری آنچنان است که تا چند سال پیش‌تر که در این استان دیگر قالب‌های شعری مورد طبع‌آزمایی دیگر شاعران بوده، اکثر شاعران این خطه با پیروی و تبعیت از سبک فایز، عمده فعالیت‌های شعری خود را در قالب دو بیتی یا ترانه محدود ساخته‌اند.

وی افزود: خاص و عام اهالی این استان و استان‌های هم‌جوار به این دو بیتی‌ها خو گرفته و هیچ نوع شعر و ترانه‌ای که به وسیله خوانندگان خوانده شود، نمی‌تواند آن حظ و لذتی را که ترانه‌های فایز در مردم می‌گذارد، داشته باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد بوشهر در ادامه با بیان اینکه این ترانه‌ها وقتی که با آواز خوش خوانندگان حرفه‌ای خوانده می‌شود، نوع خوانندگی را “شروه” می‌نامند، افزود: کلمه شروه ظاهرا از “شوره” گرفته شده است که در این استان به آواز حزین، “شروه” گفته می‌شود.

اشعار بسیاری از شاعران به سبک فایزی خوانش می‌شود

وی ادامه داد: چنین خوانندگان به دلیل اشتغال به این حس شریف، مورد توجه و احترام همه مردم هستند و مردم با وجود این همه وسائل ارتباط جمعی و وسایل سرگرم‌کننده شروه‌خوانان را هیچ‌وقت آزاد نمی‌گذارند و در منازل و تفریح‌گاه‌ها از آنها دعوت می‌کنند و در محافل و مجالس خود از اواز و شروه‌خوانی آنان بیشتر از هر چیزی لذت می‌برند.

رضائی تصریح کرد: این شروه‌ها آنچنان در دل مردم جای گرفته که مردم به‌ویژه پس از اوقات کار و فعالیت و در هنگام فراغت و استراحت، شروه‌خوانی را اسباب سرگرمی و تفریح خود می‌دانند تا جائی که اگر خواننده حرفه‌ای و خوش‌آوازی نداشتند، خودشان به این شروه‌ها مترنم می‌شدند؛ حتی اگر صدایشان هم چندان مناسب نباشد.

وی تاکید کرد: جالب توجه است که فایز در این نوع شعر آنچنان الگو شده است که حتی اگر ترانه‌های دیگر شاعران نیز به این سبک خوانده شود، این خوانش به “فایزی” شهرت یافته است.

از اشعار فایز در کتاب‌های درسی استفاده شود

استاد دانشگاه‌های بوشهر افزود: بعید است که این نوع شعر که در غم و شادی و عروسی و عزای خوانده می‌شود، مورد بی مهری قرار گیرد ولی از آنجایی که بیشتر مسائل سنتی در عصر حاضر متاسفانه به سمت رنگ‌باختگی پیش می‌رود، بهتر است مسئولان برای حفظ و دوام فرهنگ شروه‌خوانی وارد عمل شوند.

وی نکاتی را در این زمینه مورد تاکید قرار داد و بیان داشت: شاعرانی را که به این سبک شعر می‌سرایند، مورد تشویق و حمایت قرار دهند، از شروه‌خوانان بیشتر در محافل رسمی و به ویژه برنامه‌های صدا و سیما استفاده شود و همچنین اگر قرار باشد طبق قانون اساسی، زبان محلی و استانی در مدارس تدریس شود، از فایز و پیروان آن بهره بیشتری برده شود.

………………………………………...
گزارش: مصطفی صفایی