مسمومیت، ارمغان استفاده بی رویه از ظروف پلاستیکی

امروزه ظروف به اصطلاح یکبارمصرف که نامی آشنا برای همگان است، سالم تلقی می شود و چندین بار برای نگهداری مواد غذایی یا آب آشامیدنی و… در دماهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و به مضرات استفاده از آن کمترین توجهی نمی شود.
ذخیره برخی از آذوقه های زمستانی همچون حبوبات، ترشیجات و گوشت در ظروف یک بار مصرف، فرهنگی به یادگار مانده از گذشتگان است که کم و بیش در آذربایجان شرقی رواج دارد اما در این فرآیند، ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف شیمیایی جایگزین سفالینه ها و ظروف دست ساز شده است.
در نتیجه گسترش این روند، ظروفی که حتی یکبار مصرف آن هم مضرات بی شماری را به ارمغان می آورد، چندین بار مورد استفاده قرار می گیرد تا سموم آزادشده همراه با غذا به بدن وارد شود و سلامت جسمی انسان را به مخاطره بیاندازد.
از ذخیره سبزی در داخل نایلون های فریزر گرفته تا یخ زدایی گوشت منجمد در داخل مایکروویو و شیردادن به بچه در ظروف پلاستیکی، مصداق هایی از خطر ورود سموم مختلف به مواد غذایی است.
خیار شور، آب لیمو و آبغوره نیز بخشی از آذوقه های زمستانی مردم آذربایجان شرقی را تشکیل می دهد که درظروف پلاستیکی یا به اصطلاح یکبارمصرف در مقابل نور آفتاب نگهداری می شود و کمترین توجهی به نوع پلاستیک و کاربرد آن نمی شود.
آب های آشامیدنی که درظروف یکبار مصرف و در داخل خودرو نگهداری می شوند نیز سرشار از ترکیبات سمی آزاد شده از بطری ها در زیر نور و گرمای آفتاب است که مورد کم توجهی مصرف کنندگان قرار دارد.
دانشیار دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز می گوید: ظروف پلاستیکی که مواد غذایی و آب در آن ها نگهداری می شود، از سوی مردم سالم تلقی می شود، در حالی که بسیاری از آن ها سمی بوده و برای سلامتی افراد مضر است.
‘ دکتر محمدرضا ستاری’ معتقد است تولید کنندگان پلاستیک هر روز ترکیبات جدیدتری را به محصولات خود اضافه می کنند تا محصولی نرم تر، بادوام تر و مقرون به صرفه تر بسازند.
وی می گوید: برخی از این ترکیبات مخل کننده کارکرد غدد درون ریز بدن و پاره ای دیگر (پلیمری) جهش زا و سرطان زا است.
به گفته وی، برخی دیگر از ظروف یکبار مصرف مورد استفاده عموم که حاوی مولکول های فلزات سنگین است، در فعل و انفعالات آنزیمی بدن تداخل ایجاد می کند.
وی افزود: این ترکیبات وارد محیط زیست و چرخه غذایی حیوانات و انسان می شود و در دراز مدت در بدن انسان اثر سوء بر جای می گذارد.
وی می گوید: برای طبقه بندی پلاستیک ها سیستم خاصی با درج شماره های یک تا هفت روی آن ها طراحی شده که نوع مورد استفاده در پلاستیک را نشان می دهد.

** پلاستیک شماره یک (PET) و سیر صعودی تولید سم با گذشت زمان
دکتر محمدرضا ستاری می گوید: آب یا غذا هرچقدر بیشتر در داخل این ظروف بماند، سم بیشتری نیز به داخل آن آزاد می شود.
به گفته وی اثرات سم ‘ آنتیموان ‘ که ازاین پلاستیک ها آزاد می شود، بسیار شبیه آرسنیک است؛ در دوزهای کم باعث ایجاد سردرد، سرگیجه و افسردگی و در دوزهای بالا باعث تهوع، استفراغ و اسهال شدید خونی و مرگ در عرض چند روز می شود.
وی افزود: ماده سمی دیگری که ازاین ظروف آزاد می شود ‘ پنتافلورید آنتیموان ‘ است که با بسیاری از ترکیبات داخل بدن وارد واکنش شده و در واکنش های بیوشیمیایی داخل بدن تداخل ایجاد می کند.
به گفته وی، این نوع از ظروف برای نگهداری در حرارت اتاق تعریف شده و در حرارت های بالا و به ویژه داخل مایکروویو، سموم را واحد محتویات می کند.

*** پلاستیک شماره ۲ (HDPE) و تولید سم با تغییر دما
دانشیار دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز می گوید: این نوع پلاستیک در ساخت بطری های شیر، آب معدنی، آبمیوه، مواد آرایشی، شامپو، مایعات لباسشویی و ظرفشویی و مواد پاک کننده استفاده می شود؛ کیسه های پلاستیکی مورد مصرف در سوپر مارکت ها از این نوع پلاستیک است.
دکتر محمدرضا ستاری می گوید: این نوع پلاستیک، سالم محسوب می شود اما در سال ۲۰۱۱میلادی مطالعه ای نشان داد که بسیاری ازاین پلاستک ها موادشیمیایی’استروژنیک’ آزاد می کند.
به گفته وی این مواد برای سلامتی به ویژه در دوران جنینی و نوجوانی مضر بوده و می تواند از طریق تغییر ساختار سلولی مسمومیت به بار آورد.
وی افزود: حدود ۷۰ درصد از پلاستیک ها از نظر داشتن مواد ‘ استروژنیک’ مثبت هستند، اما با به کار بردن ماکروویو، شستن ظروف با آب داغ و یا در معرض آفتاب قرار دادن آنها شاید این میزان تا ۹۵ درصد هم برسد.

** پلاستیک شماره سه (PVC/V)، خطرناکترین نوع پلاستیک
دکتر محمدرضا ستاری می گوید: این نوع پلاستیک از خطرناک ترین پلاستیک ها بوده و ترکیب های بسیار سمی مانند ‘جیوه’، ‘دیوکسین ها’ و ‘فتالات ها’ از آن آزاد می شود.
وی افزود: دود ناشی از سوزاندن این نوع از پلاستیک، اختلال هایی در تنفس و تولید مثل ایجاد کرده و سرطان زا است.
وی گفت: این پلاستیک به سختی در طبیعت تجزیه می شود و وارد چرخه تولید و تنفسی موجودات زنده می شود.
وی افزود: این نوع از پلاستیک چربی دوست بوده و در بافت های چربی بدن ذخیره می شود و به تدریج اثرات سمی خود را در بدن اعمال می کند.
به گفته وی در سال ۲۰۱۵ میلادی پارلمان اروپا استفاده از این نوع پلاستیک را در صنعت اسباب بازی سازی منع کرد در حالی که هنوز در برخی از کشورها همچنان مورد استفاده است.

** پلاستیک شماره چهار(LDPE) ضرورت خودداری از تغییر دمای آن
دکتر محمدرضا ستاری می گوید: این پلاستیک حاوی پلی اتیلن با جرم حجمی پایین بوده و اثرات مشابه HDPE دارد و از آن در ساخت کیسه های نان و غذاهای منجمد و میوه و سبزی به کار می رود.
وی افزود: از دیگر موارد استفاده از این پلاستیک می توان به لیوان های یک بار مصرف برای نوشابه های سرد و گرم، درپوش ظروف، اسباب بازی ها و ظروف نرم اشاره کرد.

*** پلاستیک شماره پنج ( PP )، سالم ترین نوع پلاستیک
دکتر ستاری می گوید: پلاستیک ‘ پلی پروپیلن’ در ساخت ظروفی برای نگهداری لبنیات، ظروف یکبار مصرف نگهداری غذا، بطری های دارو، درپوش بطری ها، بطری های نگهداری سس و شربت به کار می رود و سالم ترین نوع پلاستیک برای نگهداری مواد غذایی است.

*** پلاستیک شماره ۶ ( PS ) و آزاد سازی صعودی سم ‘استیرن’ با افزایش دما
دکتر محمدرضا ستاری می گوید: این نوع از پلاستیک حاوی ‘ پلی استیرن’ است و در ساخت ظروف نگهداری غذا و فوم های بسته بندی ظروف و اثاث منزل به کار می رود.
وی افزود: مشکل اساسی این نوع از پلاستیک ها آزاد شدن ‘ استیرن’ از ‘ پلی استیرن’ و مخلوط شدن آن با محتوای ظروف است.
‘ استیرن’ علاوه بر سرطان زا بودن روی گلبول های قرمز خون، کبد، کلیه و اندام های دستگاه گوارش نیز اثر زیان بار دارد.

*** پلاستیک شماره هفت (other/ BPA) و اختلال های هورمنی، مغزی و قلبی
دکتر محمدرضا ستاری می گوید: این نوع پلاستیک حاوی ‘ بیس فنول A’ بوده و امروزه در ساخت بطری های آب معدنی و قمقمه های پلاستیکی کودکان از آن استفاده می شود.
به گفته وی هرچند تولیدکنندگان آن معتقدند که این نوع پلاستیک هیچ ماده ای داخل محتویات خود آزاد نمی کند ولی مطالعه نشان داده است که نوشیدن آب یا نوشابه از این بطری ها میزان BPA موجود در ادرار را تا ۷۰ درصد افزایش می دهد.
وی افزود: ‘ بیس فنول A’ در صورت ورود به بدن می تواند باعث اختلال های هورمنی، تخریب مغز، سرطان، دیابت و اختلال قلبی شود.
عضو دیگر هیات علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز نیز می گوید: وسایل و ظروف پلاستیکی علی رغم استفاده وسیعی که در زندگی امروزه ما انسان ها دارند، می توانند از نظر سلامتی و زیست محیطی اثرات سویی را به دنبال داشته باشند.
‘ دکتر طاهر انتظاری ملکی’ افزود: از جمله موارد مسمومیت ظروف پلاستیکی حاوی آب های معدنی مسمومیت با ‘فتالات ها’ و ‘ بیس فنول’ است که به مرور وارد محتویات ظروف پلاستیکی می شوند.
وی گفت: ‘ فتالات’ در بافت چربی یافت شده و (اثرات آنتی آندروژنی از خود ایفا می کند) سبب اختلالات باروری، بزرگی سینه ها و سرطان بیضه می شود.
‘ بیس فنول’ نیز بیشتر در ظروف و وسایل بیمارستانی به کار می رود و اثرات استروژنی از خود ایفا می کند و سبب بروز عوارضی چون اختلالات رشد جنینی، پره اکلامپسی و تولد زودرس می شود؛ همچنین در حیوانات سبب بروز سرطان های سینه و پروستات می شود و با بروز مقاومت به انسولین و دیابت در ارتباط است.
به گفته وی تحقیقات اخیر نشان داده است که ظروف پلاستیکی حاوی آب های معدنی با بروز فراموشی در ارتباط است.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تبریز نیز می گوید: مردم تا حد امکان به جای ظروف پلاستیکی، از ظروف شیشه ای، فلزی، سرامیک، چینی، چوبی یا کاغذی استفاده کنند تا از مسمومیت های غذایی و انتشار بیماری های مسری جلوگیری شود.
‘ دکتر جعفرصادق تبریزی’ افزود: بهتر است تا حد امکان از خوردن آب و غذاهای مانده در داخل ظروف پلاستیکی خودداری شود.
وی گفت: با توجه به اینکه مدت زمان تجزیه ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در طبیعت ۵۰۰ هزار سال است، استفاده از این ظروف و ریختن آن، باعث آلودگی محیط زیست می شود و آب، خاک و هوا را آلوده کند.
وی افزود: زمانی که غذا یا مایعات گرمی در این نوع ظروف ریخته می شود، ماده های سمی از این ظروف آزاد می شود که بسیار مضر، سرطان زا و برای سلامتی افراد مضر است.
وی گفت: از حرارت دادن غذا در داخل ظروف پلاستیکی و شستشوی آن ها در داخل ماشین ظرف شویی با آب داغ خودداری شود مگر آنکه واژه قابل ماکروویو ( Microwavable ) روی آن یا بسته بندی آن نوشته شده باشد.
وی افزود: از به کار بردن دوباره ظروف یک بار مصرف پلاستیکی جدا خودداری شود زیرا این ظروف بسیار ضعیف و شکننده بوده و در هربار شستن از مقاومت بدنه آن در مقابل آزادسازی ترکیبات سمی کاسته می شود.
وی گفت: هرگز از آب مانده در بطری های پلاستیکی موجود در اتومبیل به ویژه در تابستان استفاده نشود زیرا که این آب سرشار از ترکیبات سمی آزاد شده از بطری ها در زیر نور و گرمای آفتاب است.
امروزه فرهنگ استفاده از ظروف پلاستیکی چنان دست بر گریبان انسان است که رهایی از آن کمی دور از انتظار به نظر می رسد اما اجتناب از پلاستیک هایی با شماره های سه، ۶ و هفت و استفاده از پلاستیک های به نسبت سالم با شماره های یک، ۲، چهار و پنج می تواند بخشی از این مسمومیت خاموش را التیام ببخشد.
گزارش از: علیرضا فولادی