تلنگری به متولیان فرهنگی شهر

کوزه‌گری؛ شعله‌ای رو به خاموشی

ثلاث – سفالگری (کوزه‌گری) یکی از مشاغل سنتی و هنرهای دستی بشراست که دیرینگی آن به درازنای تاریخ این مرزوبوم است وازدیرباز با فرهنگ و آداب‌ورسوم مردمان جنوب گره خورده است و اکنون حضورش پس از سال‌ها همچنان در خانه و کاشانه این دیار نمایان است. مشتی خاک و آب که آماده هم‌سفری با دستان نقش‌بند مردمانی سخت‌کوش و خلاق و دَوران چرخ می‌شود تا با هُرم آتش به هنر کیمیا شود و معجزه و لذت آفرینش را به نمایش بگذارد.

دستان معجزه گرو پینه‌بسته هنرمند سفالگر بامهارت خاص، گل خام را بر روی چرخی در حال گردش شکل می‌دهد و اثری می‌آفریند که در دل خود رازهایی از گذر روزگاران دارد.

این اثر هنری گویای شرایط اقتصادی و اجتماعی دوره‌های مختلف تاریخی یک منطقه است و ناگفته‌های زیادی را در دل خود دارد.

در بندر کنگان نیز این حرفه پیشینه و سابقه‌ای درخشان دارد ویکی از راه‌های ارتزاق مردمان این دیار بوده است، تاجایی که یکی از قدیمی‌ترین محله‌های این شهر به نام کوزه‌گری نام‌گذاری شده است.

با توجه به تحقیقاتی که توسط فرهنگ دوستان در این منطقه انجام شده است، دیرینگی این حرفه در کنگان به اثبات رسیده است، اما اطلاعات موثق از آغاز و پیدایش این حرفه در این منطقه در دست نیست و آفت عدم نگارش سرگذشت و تاریخچه علوم که دربسیاری از زمینه‌ها باعث نقص تاریخ‌نگاری است در این مورد نیز دیده می‌شود.

غلامرضا معصومی در کتاب “سیراف (بندر طاهری) ” همچنین دکتر محمود ابراهیمی و حسن عبدالهی در کتاب “همزاد دریا ” به مواردی ارزشمند درباره پیشینه وسازوکار این حرفه اشاره‌کرده‌اند. شباهت کامل کارگاه‌های سفالگری قدیم سیراف با کارگاه‌های کوزه‌گری در کنگان نشان از قدمت این شغل در کنگان دارد.

آب‌وهوای گرم، خاک مرغوب و مناسب وهم جواری با دریا و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، شرایط لازم را برای رونق بیشتر این شغل در این منطقه ایجاد کرده بوده است. شرایط خاص جغرافیایی و آب و هوایی در این منطقه تأثیر زیادی بر نوع محصولات سفالگری داشته است و ساخت ظروفی از قبیل کوزه، انواع قلیان، تنور، کشک ساب، خمره، حبانه، گلدان و… از دیرباز رایج بوده است. این اقلام در زمان‌های گذشته و به‌ندرت در زمان حال به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز صادر می‌شود.

با توجه به تحقیقات انجام‌شده و گفتگو با استادان این حرفه، نخستین کارگاه‌ها در محله کوزه‌گری دایر بوده که به علت گسترش شهر و ایجاد آلودگی هوا به بیرون از شهر منتقل شده و در حال حاضر در ورودی جنوبی شهر و در منطقه‌ای به اسم مُره، تنها کارگاه سفالگری باقی مانده است که توسط فرزندان صفایی اداره می‌شود.

طبق گفته‌های ریش‌سفیدان و بزرگان کنگان، خاندان صفایی از نخستین افرادی بودند که در این حرفه اشتغال داشتند و تاکنون نیز با عشق و علاقه این هنر و حرفه اجدادی خود را زنده نگه‌داشته‌اند.

ازاستادان سفالگر در کنگان می‌توان به مرحوم زایر عبدالله صفایی، جد بزرگ خاندان صفایی و دو فرزند ایشان، مرحوم حاج عبدالرضا و حاج علی صفایی و در این چند دهه اخیر مرحوم حاج احمد صفایی و حاج عبدالله صفایی اشاره کرد.

در حال حاضر از این خاندان دو فرزند دوقلو (پسران حاج احمد صفایی) در این حرفه اشتغال دارند. این دو هنرمند و استاد چیره‌دست، عیسی و موسی صفایی سعی کرده‌اند با همه مشکلات و سختی‌هایی که این شغل دارد به همان شیوه سنتی این حرفه را ادامه دهند و چرخ‌های کارگاه سفالگری این شهر را عاشقانه و هنرمندانه بچرخانند و همچنان شعله‌های کوره را روشن نگه‌دارند.

این کارگاه‌ها فارغ از جنبه اشتغال و درآمدزایی، یکی از جاهای دیدنی و توریستی کنگان نیز محسوب می­شود و در ایام نوروز و تعطیلات، محل بازدید مسافران و مردم شهر و روستاهای اطراف است.

از جایی که صنایع‌دستی یکی از مهم‌ترین محصولات فرهنگی هر قوم و ملت است و موردتوجه گردشگران قرارگرفته است، می‌توان با رونق بیشتر این شغل به توسعه گردشگری در این منطقه پرداخت.

ایجاد بسترهای موردنیاز درجهت آموزش این هنر به علاقه‌مندان و تدارک بازار مناسب برای خریدوفروش این‌گونه محصولات و فرهنگ‌سازی در جهت استفاده از ظروف سفالی به‌جای ظروف پلاستیکی و یک‌بارمصرف و ایجاد زمینه مناسب برای حضور بیشتر بانوان در عرصه هنر سفالگری ازجمله اقداماتی است که می‌توان در جهت احیا و رونق دوباره این هنر و حرفه دیرینه در شهرستان کنگان انجام داد و زمینه مناسب برای اشتغال جوانان مستعد و جویای کار را فراهم ساخت.

امیداست که با یک اتحاد جمعی برای تزئین نما و منظره شهری با سفال به معرفی بیشتر این شغل در کنگان پرداخته شود و با مساعدت و تلاش‌های گسترده نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی و مسئولین شهر بستبری فراهم شود که شاهد احیا و رونق دوباره این هنر دیرپا و رویدادهای خوبی در این زمینه باشیم و شعله‌های این کوره‌های رو به خاموش را دوباره شعله‌ور کنیم.

دکتر زهرا احمد شمسی