“کوزه گری” کنگان نباید از ذهن مان بیفتد و بشکند

نقش سفال در زندگی نیاکان ما، بی گمان برکسی پوشیده نیست ، اما چگونگی حفظ و مراقبت و نکوداشت این هنر گرانبها و میراث ارزشمند، بسیار مهم است که متاسفانه آرام آرام  در حال فراموشی و غفلت امی باشد؛ در حالی که با بذل اندکی همت و اهتمام می توان همین بخش مانده از صنایع دستی کنگان را به یکی از منابع خیره کننده توریستی و درآمد تبدیل کرد.

 بازاریاب کفش !

دو کارخانه  تولید کفش برای برنده شدن فروش در بازار در یک نقطه دور افتاده رقابت کردند.

 هر کارخانه یک  بازاریاب را  برای بررسی امکان فروش کفش در آن منطقه اعزام کرده بودند.

بازاریاب نخست  با  بی اهمیت دانستن تلاش در این  منطقه  با ماموریت خود پایان داد؟

  زیرا او متوجه شده که مردم  آنجا هیچ  نوع کفشی به پا نمی کنند ؟!

 اما بازاریاب دوم با مسئول خود تماس گرفت و مشتاقانه گفت:

 “رئیس، ما فرصت خوبی برای فروش کفش در اینجا داریم؛ زیرا  هیچ کس کفش نمی پوشد “و ما می توانیم در مورد فواید کفش ها با آنها صحبت کنیم …و این فرصتی است تا بازار  کفش مان، کل منطقه  را بپوشاند و برنده شویم.

 این همان چیزی است که دو نفر از هر کدام از  دو دیدگاه متناقض شرایط را  می بینند و  ظاهراً تا  حدی حق با هردوی آنهاست.

 اما انکه  فرصت ها  را عمیق تر می بیند برنده است.

و توضیحاتی در این باب:

  آنجا که  بقول حکماء طبایع چهارگانه ی طبیعت یعنی آب ، خاک ، باد و آتش  یکجا بهم ترکیب می شوند تا هنری اصیل و صنعتی  نو به نو بدیع ، برخی از لوازم زندگی  انسان  گذشته و حتی حال حاضر را تولید وعرضه کنند تعلق آدمی به این شغل  بواسطه اینکه لاجرم سازنده و ساخته شده هردو از جنس خاکند و   لاجرم گویای  تبلور مصغّری از  کارگاه آفرینش بدون روح وجان از ابعادی قابل تامل است  که جذابیت های خاص خود دارد.

می توانم بیاد بیاورم که اولین بار که معنی  دقیق مرگ و زندگی  آموختم حدوداً  پنج ساله بودم   در کنار کارگاه کوزگری قدیمی کنگان  که پائین تر از اداره بنیاد مسکن فعلی قرار گرفته بود، درست زمانی که  به اتفاق مرحومه مادرم  برای اولین بار برای خرید  تنور پخت نان به آنجا رفته بودم کنار حوضچه ی آبی  مربوط به کارگاه کوزه گری قدم می زدم  که ناگاه از   پائین  دست  ” تهلیل”  زمزمه واری با تعدادی افراد که میتی را تشییع می کردند توجهم را به خود جلب کرد، آن منظر ه برایم بهت آور بود. از مادر سوال گرفتم؛  وی  ماجرای مردن و تدفین را برایم شرح داد… بد جوری بهم ریختم … مادر که  می خواست مرا از آن وضعیت جدا کند، به در اتاقی که کوزه گر در حال کار بود راهنمایی کرد؛ برایم جالب بود، گِل بازی  چند روز گذشته ی  مرا هنر و شکل می بخشید  و من محو تماشای چرخ و دست هنرمند او شده بودم که فرا خواندن مادر، مرا بخود آورد و بسوی  خانه براه افتادیم.   هنوز هم از آن زمان تاکنون که پنجاه ساله ام،  هرازگاهی از تنگنای  حیات و مضیقه های  بقای آن و اندوه ممات احساس ناخوشی به من دست می دهد؛  یکی از اماکنی که می خواهم از آن  نا خوشایندها جدا شده و در فراخنای  حال خوش حاصل از برداشت از این فضای دوم هضم شوم و ذهنم  را از تشویش خاطر و جان را از آزردگی متواتربسوی فکری منسجم ومتمرکز برهانم به این منظور در آنجا حاضر شده و دقایقی را با این رباعی خیام”

در کارگه کوزه‌گری رفتم دوش

دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش

ناگاه یکی کوزه برآورد خروش

کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه فروش

روحی تازه می کنم و جان را نفسی تازه می بخشم…  

تاریخچه هنر سفالگری کنگان که قاعدتاً قدمتی به میزان عمر  نسل اندر نسل کنگانیها در کنار برخی صنایع دستی دیگر مانند توربافی،گرگور و لنج سازی دارد که پیشنه ی بزرگی در رونق اقتصادی منطقه داشته است. بر این اساس،  محلات و طوایفی را به اختصاص  نام یادآور دیرینگی  صنف خود به میراث همراه دارد.

زیرا این حرفه ها  سالها منبع رزق و روزی افراد متعدد بوده که در حال حاضر نیز بشکل محدودی دنبال می شود.

محصولات سفالگری کنگان از دیر باز شامل انواع کوزه ها، تنور، تشت و لگن های خمیر، خمره “حبانه”(ظرف نگهداری آب) و… بوده است که  علاوه بر مصارف داخلی در آبادی و شهرهای دور و نزدیک، در سالهای نچندان دور به کشورهای عرب حوزه خلیج فارس نیز صادر می شده است.

 این هنر ارزشمند با وضعیت فعلی هم اینکه با ید حمایت شود :  زیرا بعنوان  اینکه یکی از آثار فرهنگی بومی کنگان شناخته شده است و هم می تواند منبعی برای ایجاد شغل و تنوع حَرَف  و درآمد بومیان گسترش یابد . بویژه اینکه اخیراً از نظر علمی استفاده از محصولات سفالی در حفظ و نگهداری آب و مواد غذایی بیش از همیشه ارزش های فراوان خود را آشکار کرده است.

پخت وپز بر روی ظروف سفالی یا سرامیکی ارزش غذایی، مواد پخته شده را حفظ می کند و همچنین برای نگهداری سبزیجات و برخی حبوبات در تامین غذایی سالم  ما می تواند نقش مهمی ایفا نماید .

ظروف سفالی نگهداری آب نیز بواسطه ی اینکه می توانند به میزان چشمگیری از خاصیت طبیعی آب را حفظ کنند رحجان و برتری خود را برسایر ظروف، که  آبی مرده  را حفظ می کنند بنابر  گزارش های  آزمایشگاهی اثبات کرده ، اعلام شده ، روند کاربری سابق سفال در این امر از  بروز بسیاری امراض و حساسیت ها  جلوگیر ی می کند .

 از صیادان محلی هم می شنویم که بهترین اشیاء دور ریختی که برای ایجاد(مُنگف / به زبان محلی)  زیستگاه ماهی می توان استفاده برد، همان  سفال شکسته  و خورد و ریز باقیمانده از آن است که به احتمالاً به دو دلیل خنک  نگهداشت سطح پیرامونی زیر آب و لزج شدن برای جذب  جلبک و آبزیان کوچک و نهایتاً ماهی ها، تاثیر مضاعفی برای تقویت صیدگاههای کوچک مناسب برای ماهی گیری با قلاب فراهم آورده است.

  با این تفاصیل، جا دارد که نسبت به تهیه و تدوین ساز وکاری عملی با حفظ رویه ی سنتی این صنعت دستی به توسعه سرمایه گذاری با تکیه بریافته های نوین مرتباط با آن به شکلی موثر در جهت تولید ابزار علاوه برموارد فوق الذکر  و ایجاد نمایشگاههای سیار، وسایل متنوعی از قبیل :  ابزارهای کمک آموزشی دوره ی ابتدایی، وسایل دکور منازل و فروشگاهها،شخصیت های کارتونی وعروسک ها و مجسمه ی انواع ابزیان دریایی، آسباب بازیها و قلقک و گلدانها با کمک طراحی چند بعدی رایانه ی و قالب های از پیش طراحی شده و… به شیوه ی ظریف و فنی به این هنر بومی ارزشمند حیاتی دوباره بخشیم بویژه اینکه در عرصه ی علمی و بهداشتی ودرمانی همچنان بر استفاده از ابزار ووسایل ساخته شده از عناصر طبیعی  مثل سفال در زندگی روزمره همچنان مورد تاکید وتائید است.

یادداشت: عبدالمجید اورا

…

عکس: سعید صفایی