سفالگری، حرفه ای قدیمی در کنگان

دکتر زهرا احمد شمسی:  سفالگری(گوزه گری) یکی از مشاغل سنتی و هنرهای دستی بشراست که دیرینگی آن به درازای تاریخ این مرز و بوم است و از دیرباز با فرهنگ و آداب و رسوم مردمان جنوب گره خورده است.  مشتی خاک و آب که آماده همسفری با دستان نقشبند مردمانی سخت کوش و خلاق و دوران چرخ می شود تا با هرم آتش به هنرکیمیا شود و معجزه و لذت آفرینش را به نمایش بگذارد.

دستان معجزه گر و پینه بسته هنرمند سفالگر با مهارت خاص، گل خام را بر روی چرخی درحال گردش شکل می دهد و اثری می آفریند که در دل خود رازهایی از گذر روزگار دارد. این اثر هنری گویای شرایط اقتصادی و اجتماعی دوره های مختلف تاریخی یک منطقه است و ناگفته های زیادی را در دل خود دارد.  در بندر کنگان نیز این حرفه پیشه و سابقه ای درخشان دارد و یکی از راههای ارتزاق مردمان این دیار بوده است، تا جایی که یکی از قدیمی ترین محله های این شهر به نام »کوزه گری«  نامگذاری شده است.

با توجه به تحقیقاتی که توسط فرهنگ دوستان در این منطقه انجام شده است، دیرینگی این حرفه در کنگان به اثبات رسیده است، اما اطلاعات موثق از آغاز و پیدایش این حرفه در این منطقه در دست نیست و آفت عدم نگارش سرگذشت و تاریخچه علوم که در بسیاری از زمینه ها باعث نقص تاریخ نگاری است در این دیار نیز دیده می شود.

غلامرضا معصومی در کتاب سیراف(بندر طاهری) همچنین دکتر محمود ابراهیمی و دکتر حسن عبدالهی درکتاب »همزاد با دریا« به مواردی ارزشمند درباره پیشینه و ساز و کار این حرفه اشاره کرده اند. شباهت کامل کارگاه های سفالگری قدیم سیراف با کارگاه های کوزه گری در کنگان نشان از قدمت این شغل درکنگان دارد.  آب و هوای گرم ، خاک مرغوب و مناسب و همجواری با دریا و کشورهای حاشیه خلیج فارس، شرایط لازم را برای رونق بیشتر این شغل در این منطقه ایجاد کرده بود. با توجه به تحقیقات انجام شده و گفتگو با استادان این حرفه، نخستین کارگاه ها در محله کوزه گری دایر بوده که به علت گسترش شهر و ایجاد آلودگی هوا به بیرون از شهر منتقل شده و در حال حاضر در ورودی جنوبی شهر و در منطقه ای به اسم مُره، تنها کارگاه سفالگری باقی مانده است که توسط فرزندان صفایی اداره می شود.

طبق گفته های ریش سفیدان و بزرگان کنگان، خاندان صفایی از نخستین افرادی بودند که در این حرفه اشتغال داشتند.

از استادان سفالگر در کنگان می توان به مرحوم زایر عبدالله صفایی، جد بزرگ خاندان صفایی و دو فرزند ایشان، مرحوم حاج عبدالرضا و حاج علی صفایی و در این چند دهه اخیر مرحوم حاج احمد صفایی و حاج عبدلله صفایی اشاره کرد. در سال های اخیر از این خاندان دو فرزند دو قلو ( پسران حاج احمد صفایی) در این حرفه اشتغال دارند. این دو هنرمند و استاد چیره دست، عیسی و موسی صفایی سعی کرده اند با همه مشکلات و سختی هایی که این شغل دارد به همان شیوه سنتی این حرفه را ادامه دهند و چرخ های کارگاه سفالگری این شهر را عاشقانه و هنرمندانه بچرخانند و همچنان شعله های کوره را روشن نگه دارند.

شرایط خاص جغرافیایی و آب و هوایی در این منطقه تاثیر زیادی بر نوع محصولات سفالگری داشته و ساخت ظروفی از قبیل کوزه، انواع قلیان، تنور، کشک ساب، خمره ، حبانه، گلدان و… از دیرباز رایج بوده است. این اقلام در زمان های گذشته و به ندرت در زمان حال به کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز صادر می شده است.  این کارگاه ها فارغ از جنبه اشتغال و درآمد زایی، یکی از جاهای دیدنی و توریستی کنگان نیز محسوب می­شود و در ایام نوروز و تعطیلات، محل بازدید مسافران و گردشگران است.

از جایی که صنایع دستی یکی از مهم ترین محصولات فرهنگی هر قوم و ملت است و مورد توجه گردشگران قرار گرفته است، می توان با رونق بیشتر این شغل به توسعه گردشگری در این منطقه پرداخت.  ایجاد مسیرهای مورد نیاز در جهت آموزش این هنر به علاقمندان و تدارک بازار مناسب برای خرید و فروش این گونه محصولات و فرهنگ سازی در جهت استفاده از ظروف سفالی به جای ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف و ایجاد زمینه مناسب برای حضور بیشتر بانوان در عرصه هنر سفالگر از جمله اقداماتی است که می توان در جهت احیا و رونق دوباره این حرفه و هنر دیرینه در شهرستان کنگان انجام داد و زمینه مناسب برای اشتغال جوانان مستعد و جویای کار را فراهم ساخت.

امیداست که با یک اتحاد جمعی برای تزئین نما و منظره شهری با سفال ایجاد شود و با مساعدت و تلاش های گسترده نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی و مسئولین شهر بستری فراهم شود که شاهد احیا و رونق دوباره این هنر دیرپا و رویدادهای خوبی در این زمینه باشیم و شعله های این کوره های رو به خاموش را دوباره شعله ور کنیم.