موزه های مردم شناسی جنوب استان تبعات صنعت را تعدیل می کند

در عصر کنونی تحولات و تغییرات سبک های زندگی بشر به سرعت سرسام آوری صورت می گیرد به گونه ای که فرصتی برای ثبت و ضبط مواریث و آثار گذشتگان به جای نمی گذارد. این تحولات عمیق و بنیادی در جوامع در حال توسعه رابطه و اتصال فرهنگی بین نسل ها را به صورت نگران کننده ای مورد تهدید قرار داده است. انتقال تجربه ها؛ علوم و مواریث قومی و فرهنگی که در گذشته به وسیله حفظ سبکها و مدل های زندگی و فرهنگی و آموزش صورت می گرفت در عصر فعلی به علت مداخله وسایل ارتباط جمعی و سرعت بالای تغییرات به مخاطره افتاده است. یکی از راهکارهای اساسی حفظ این مواریث ارزشمند و انتقال آن به نسل های بعدی ایجاد و تقویت موزه های مردم شناسی است. کلمه موزه را از واژه یونانی (Mousein) گرفته‌اند که نام تپه‌ای بوده‌است در آتن که در آن عبادتگاهی برای موزها که نه الهه هنر و صنعت بوده‌اند، ساخته شده بود. شاید بتوان ناصرالدین شاه قاجار را اولین کسی دانست که اندیشه ساخت موزه را با خود با دیدن موزه های اروپایی به ایران آورد.( ۱۲۵۲) و اولین موزه را در ارگ سلطنتی پایه نهاد؛ این موزه سلطنتی موزه ای باز و برای دیدار عموم نبود ولی چندی بعد مرتضی قلی خان ممتاز الملک (یا صنیع الدوله) اولین موزه عمومی را در شهر تهران بنیان گذاری کرد؛ اما موزه به معنای واقعی و عمومی در سال ۱۲۹۵ شمسی به نام موزه ملی در یکی از اتاق های عمارت قدیم وزارت معارف در قسمت شمال مدرسه دارالفنون تهران، افتتاح شد. اما تحولات فکری و اجتماعی فعالین اجتماعی باعث شد تا دولت دستور ساخت موزه ایران باستان را در سال ۱۳۰۶ صادر کند و معماری آن را که با الگوگیری از کاخ فیروزآباد طراحی شده بود به آندره گدار معمار و باستان شناس فرانسوی بسپارد این اولین قدم بزرگ و اساسی در طراحی و ساخت موزه در ایران بود. اما اولین موزه مردم شناسی در سال ۱۳۱۶ در کاخ گلستان تاسیس شد که محلی بود برای نمایش آداب و رسوم مردم و این موزه در سال ۱۳۴۷ به مکان فعلی آن (کاخ ابیض) منتقل شد. امروزه با رشد تحولات فرهنگی بسیاری از جوامع برای حفظ و صیانت از فرهنگ گذشته جامعه خود اقدام به احداث و گسترش موزه های مردم شناسی می کنند زیرا مطالعه و مشاهده سبکهای زندگی جوامع مختلف یکی از کارهای مورد علاقه گردشگران فرهنگی است. با توسعه صنعت گردشگری موزه های مردم شناسی در بیشتر نقاط کشور ساخته شده اند این موزه ها که بستگی به جایگاه قرارگیری و جامعه بومی دارای سطح و کیفیت های متفاوتی هستند مکانی برای مرور گذشته ها و نمایش سبکهای زندگی مردمان گذشته است. علاوه بر این در موزه های قومی که ابعاد مختلف زندگی فرهنگی اقوام را بازنمایی می کنند، شناخت و آگاهی از صورتهای فرهنگی مواجهه بازدیدکننده با زمینه فرهنگی به نمایش درآمده در موزه است. در پهنه فرهنگی ایران که با تنوع قومی و فرهنگی مواجه هستیم، در شرایط کنونی که سفرهای دوره ای در تعطیلات مختلف و تعطیلات  نوروزی به بخشی از ویژگی های فرهنگی جامعه ما در مدیریت اوقات فراغت تبدیل شده اند، موزه ها نقش مهمی در ایجاد ارتباط فرهنگی میان اقوام و فرهنگها از طریق نمایش مشابهت ها و تفاوت ها ایفا می کنند. این امر از یک طرف باعث ارتباط میان فرد و گذشته فرهنگی نیاکان خود است و از سوی دیگر وسیله ای برای آشنایی فرهنگ میزبان برای گردشگران  است و از این راه تغییر و تعدیل نگرش به فرهنگهای بومی را باعث می شود..

در استان بوشهر در زمینه طراحی و ساخت موزه های مردم شناسی اقدامات زیادی صورت نگرفته است. موزه مردم‌شناسی بوشهر در موزه در سال ۱۳۸۴ در خیابان ساحلی در محل عمارت قدیمی طاهری تأسیس شده‌است. عمارت امیریه بوشهر، ساختمانی دو طبقه و از بناهای تاریخی مربوط به دوران قاجاریه است که در ابتدا به عنوان ساختمان بلدیه یا شهرداری احداث شده بود. بعدها این عمارت به موزه مردم‌شناسی بوشهر تغییر کاربری داد و و توسط شهردار بوشهر بازسازی و مرمت شده است؛ در این موزه که در دو طبقه طراحی شده است آثار زیادی از زندگی گذشته مردم بوشهر جمع آوری شده است و گالری های تخصصی نیز حاوی ابزار و ادوات خاص هستند.

موزه مردم شناسی عسلویه

در جنوب استان بوشهر می توان به موزه مردم شناسی  و دهکده سنتی عسلویه به عنوان دو جاذبه گردشگری برای معرفی فرهنگی منطقه اشاره کرد که دهکده گردشگری با مساحت دو هزار و ۳۰۰ متر مربع در پارک خیابان ساحلی ساخته شده و موزه مردم شناسی به فاصله کمی از آن با زیربنای ۲۴۰ متر مربع و اعتبار دو میلیارد ریال در شهریور ماه ۱۳۹۲  توسط شهرداری عسلویه احداث و به بهره برداری رسیده است. این دو موزه که با ارائه تصویر و ماکت هایی از زندگی سنتی مردم بومی منطقه طراحی شده است حاوی مدل های بومی معماری و ساختمان سازی مردم سواحل خلیج فارس و همچنین اشیا و دست افزارهای مورد استفاده در این جوامع است. دست افزارهای کشاورزی و باغبانی, شخم زنی و ادوات جداسازی گندم از کاه , گونه های زنده جانوری و پرنده های بومی منطقه را در خود جای داده است و بازدید کننده را به صورت انتزاعی با بافت زیستی منطقه آشنا می کند. ماکتها و مجسمه های آبزیان که رژیم غذایی اصلی مردم ساحل نشین را تامین می کنند نیز از بخش های جذاب موزه است همچنین ماکتهای نصب شده مزین به لباس های محلی نیز می تواند تصویر روشنی از مردم و مدل های زندگی ساحل نشینان را ارایه کند. تصاویری از اماکن خاص و قدیمی شهر عسلویه که امروزه به خاطر تحولات دیگر وجود خارجی ندارند و نشانگر سبک های منحصر بفرد معماری و هنر منطقه هستند را می توان از جذابیت های دیگر موزه مردم شناسی عنوان کرد. استحصال، مدیریت و نگاهداشت آب را  در گذشته های نه چندان دور می توان از معماری برکه ها و چاه آب ها مشاهده کرد. نگاه تخصصی به امر موزه داری در جنوب استان بوشهر و مناطق صنعتی ما را به این نکته رهنمون می کند که در عسلویه بیشتر از هر جای دیگر استان نیاز به وجود این موزه ها احساس می شود؛ زیرا رشد صنایع بزرگ نفت و گاز و حضور جمعیت بزرگ غیر بومی مهاجر که باعث برهم خوردن معادلات فرهنگی،  اقتصادی و اجتماعی منطقه شده است بیش از پیش این نیاز را مطرح و تقویت می کند. عدم آشنایی جامعه مهاجر با فرهنگ و آداب و رسوم بومیان و گذشته آنها می تواند سدی در برابر ایجاد و رشد تعامل دوسویه و همزیستی مسالمت آمیز و تعالی فرهنگی باشد. از سوی دیگر گردشگری به عنوان حلقه مفقوده رشد و توسعه منطقه به عنوان صنعتی بزرگ که می تواند باعث اشتغال و خودکفایی اقتصادی بسیاری از اقشار اجتماعی جامعه شود با توسعه این زیرساختها تقویت و گسترش می یابد. تاسیس این دو موزه و دهکده بوسیله شهرداری عسلویه در پارک ساحلی می تواند الگویی برای همه شهرهای ساحلی استان بوشهر باشد زیرا توجه خاص و مسولانه به صنعت گردشگری سواحل و توسعه زیرساختهای این صنعت پاک جامعه بومی منطقه را قادر می سازد رابطه منطقی و دوسویه ای با صنعت برقرار کند به نحوی که در عین حفظ موجودیت فرهنگی و حفظ و صیانت از پتانسیل های فرهنگی و اجتماعی خود نقش سازنده ای را در تعالی فرهنگی اجتماعی و اقتصادی بازی کنند.

هفته نامه ثلاث جنوب- جمشید افرندید