نویسنده: رحیم بن حسن
هر انسانی در طول زندگی خود، استرس را تجربه می کند و چنین به نظر می رسد که این مقوله، جزو لاینفک زندگی امروزی شده و به ندرت می توان از آن دوری کرد .استرس مفهومی است آشنا، مانند عشق، نفرت، گرسنگی و موفقیت که کاربردی روزمره داشته و به زبان رانده می شود و برای بقا و تطابق دادن با تغییرات زندگی، امری آشنا به حساب می آید.استرس، امروزه به دلیل پیشرفت ها و تغییراتی که در زندگی پیش آمده، با بیماری ها و اختلالات گوناگونی در ارتباط است که زندگی میلیون ها انسان را به مخاطره می اندازد .این مقاله در صدد این است که که با ارائه تعارف علمی گوناگون از مفهوم استرس ،منابع به وجود آمدن استرس، و ارائه را حل مقابله با این معضل روانی می باشدو از بعد دینی و روانشناسی دیدگاهی مناسب را برای کنترل این معضل اجتماعی داشته باشد.پژوهشگران دیگر میگویند واکنش استرس نه تنها تغییرات فیزولوژیکی بلکه اختلال واکنش های رفتاری – حرکتی (مثل لرزش دست، اختلال های گفتاری) آشفتگی هیجانی و بدکاری شناختی را شامل میشود (لازاروس ۱۹۶۶)
امروزه استرس به عنوان مهمترین فاکتور در جوامع میباشد که باعث به وجود آمدن امراض جسمی و اختلاهای روانی در رفتارهای آتش نشانان است. استرس در زندگی آتش نشانان به شیوه های متفاوتی بروز میکند، پرخاشگری ناگهان در پاسخ به یک سوال ساده لوحانه، سر درد شدید در پایان یک روز کاری سخت، ما در عصر حاضر که در آن هستیم عصر استرس و فشارهای روانی و عصبی است دوره ای که در آن آتش نشانان بیش از هر زمان دیگری در معرض عوامل وجود استرس قرار گرفته و مسائل و مشکلات بی شماری از هر طرف آنها را احاطه کرده است.
استرس در شغل آتش نشانی
آتش نشان ها به دلیل شغلی که دارند در تمام طول روز در معرض استرس های روحی و روانی زیادی هستند و همچنین ممکن است دچار صدمات فیزیکی و شیمایی نیز قرار بگیرند. بر اساس تحقیق هایی که انجام شده این طور به نظر می رسد که آن ها در هر ماموریتی که می روند احتمال آسیب دیدنشان وجود دارد و سلامتی آن ها به خطر می افتد.
استرس در شغل آتش نشانی یکی از مسائل مهمی است که می خواهیم به بررسی آن بپردازیم.
شغل آتش نشانی خطرات زیادی دارد و این خطر ها و ریسک های بالا نیز در ادامه خود، استرس و فشار تولید می کنند. آتش نشان ها جزو افرادی از جامعه هستند که به غیر از استر س ها و فشار های خانوادگی، مالی و … استرسی جدی را در شغل خود می چشند و همین نکته است که این شغل را شریف تر جلوه می دهد.
برای آتش نشان ها شرایط باید طوری فراهم شود که کمترین استرس را متحمل شوند زیرا شغل مهمی دارند و ممکن است آن استرس باعث لغزش در انجام کار شود و جان و مال یک انسان دیگر به خطر بیفتد.
عوارض استرس
با اینکه در گذشته استرس نقشی اساسی در بقای ما ایفا میکرد اما امروزه این نقش بسیار کمتر شده؛ با این حال ژنتیک ما برای دفع خطر احتمالی برنامه ریزی شده و با این ویژگی متولد میشویم.
در عصر امروز مسئله ی بقا چالش های گذشته را ندارد و استرس بیشتر جنبه ی یک معضل به خود گرفته که بیشتر به ما آسیب میرساند تا اینکه محافظت کند.
منبع استرس:
استرس از منابع مختلفی به بدن انسان منتقل می شود که قصد داریم در ادامه مهم ترین منابع استرس را شناسایی کنیم و بدانیم که چنین نکاتی باعث استرس بیشتر آتش نشان ها می شود و بهتر است آتش نشان ها همواره زندگی آسوده تر و بی استرس تری را تجربه کنند.
ناکامی:
ناکامی یکی از مهم ترین عواملی است که در بدن و روان انسان منجر به تولید استرس می شود. ناکامی زمانی رخ می دهد که انسان چیزی را بخواهد و برای رسیدن به آن تلاش بکند اما در نهایت به چیزی که می خواهد نرسد.
تحول:
تحولات در زندگی چه شیرین و چه تلخ ، ایجاد استرس می کنند و کنار آمدن با آن ها زمان بر می باشد و در هرصورت تغییر و تحول در زندگی منجر به هیجانی شدن افراد می شود.
فشار:
فشار زمانی اتفاق می افتد که یک فرد در زندگی مورد توقع های بیجا و زیادی قرار بگیرد و افراد از او توقعات زیادی داشته باشند و همین امر باعث شکل گیری فشار روی فرد می شود و فرد نمی تواند با تمرکزو آرامش به زندگی بپردازد و مدام باید ذهنش مشغول مسولیت های بیشماری باشد که به او محول کرده اند در حالی که توانایی انجام همهری آن ها را در خود نمی بیند.
به غیر از چند مورد مهمی که در بالا اشاره کردیم عوامل مختلف دیگری نیز می توانند ایجاد استرس کنند و استرس باعث می شود تا فرد در محل کار پرخاشگر و عصبی شود و با همکار هایش بحث و جدل داشته باشد،
مهم ترین وظیفه آتش نشانان شامل آماده باش شبانه روزی برای شرکت در حوادثی که جان انسان در خطر باشد، انجام عملیات نجات و امداد در حوادثی که جان حیوانی در خطر باشد، شرکت فعال در حوادث طبیعی به منظور یاری رساندن به هموطنان، اداره کردن و مهار آتش سوزی ها در صنایع و اماکن مختلف، بررسی علل حریق و حوادث در شرایط محیطی متفاوت و همراه با مخاطرات گوناگون می شود.
به این ترتیب آتش نشانان در هر ماموریت به طور معمول در معرض چندین عوارض از جمله عوارض ناشی از استرس رانندگی و ترافیک ، عوارض ناشی از اثرات دود و گازهای سمی در محل های عملیات، عوارض ناشی از صدای آژیر، بلندگو و نور چراغ گردان، عوارض ناشی از ترشح هورمون های دفاعی و آمادگی بدن در برابر حوادث، اثرات ناشی از حرارت در محل حریق، عوارض ناشی از تماس یا جذب مواد شیمیایی از طریق پوست، عوارض ناشی از صدمات فیزیکی در حین انجام وظیفه، عوارض ناشی از دریافت پرتوهای یونساز و تشعشعات رادیواکتیویته قرار می گیرند.
علاوه بر این ، آتش نشانان در هنگام انجام عملیات نجات و امداد در معرض عوارضی نظیر رویت صحنه های دلخراش و تألم آور، عوارض ناشی از وقوع انفجار در صحنه حادثه، عوارض ناشی از مسائل ارگونومی وسایل و تجهیزات و ماشین آلات، عوارض ناشی از انجام خدمت به صورت شیفتی، عوارض ناشی از عدم تغذیه صحیح و متناسب با حرفه، عوارض ناشی از استرس پس از حادثه، عوارض ناشی از کارکردن در محیط های آلوده، عوارض ناشی از کارکردن در محیط های مرطوب نیز قرار می گیرند.
تمرکز لازم را هنگام کار نداشته باشد و کار هایش را درست انجام ندهد، بدون آراستگی ظاهری در محل کار حاضر شود و توجهی به زیبایی خود نداشته باشد که این امر نشان دهنده ی نا امیدی و افسردگی و عدم اعتماد به نفس می باشد که همگی استرس زا هستند.
همچنین فردی که استرس زیادی در زندگی متحمل می شود، در محل کار خسته ظاهر می شود و دائما احساس کسالت و خواب می کند و رغبتی به کار کردن ندارد.
اکنون شما تصور کنید تمام این عوامل در زندگی یک فرد وجود داشته باشد و آن فرد نیز آتش نشان باشد! قطعا فشار و استرس دو برابر خواهد شد. استرس در شغل آتش نشانی می تواند مرگ بار ظاهر شود.
انواع استرس
استرس معمولا دو دسته بندی عمده دارد یکی از این دسته بندیها بر اساس منشا استرس بوده و دیگری بر اساس وخامت است.
علائم استرس حاد عبارتند از:
افزایش ضربان قلب
افزایش فشار خون
افزایش تعرق
کاهش و یا از دست دادن حافظه از رویداد آسیبزا
احساس بیقراری
مشکلات خواب
کاهش تمرکز حواس
کاهش آگاهی از محیط اطراف
احساس تنش
افکار ناراحت کننده
کابوس
فلشبکهای رویداد استرس زا
استرس حاد اپیزودیک
این نوع استرس در صورت تجربهی مکرر عامل استرسزا و یا در پی نگرانی از یک رویداد منفی ایجاد میشود. این نوع استرس اغلب در افرادی مشاهده میشود که خود را انسانهای مضطرب، تحریک پذیر و کوتاه مزاج میبینند این افراد در شرایط استرس زا احساس غرق شدگی و نگرانی میکنند.
علائم استرس حاد اپیزودیک عبارتند از:
احساس تحریک پذیری و عصبانیت؛
بیماری قلبی؛
سردردهای مکرر؛
وحشت زدگی؛
فشار خون بالا؛
افزایش ضربان قلب؛
سوءهاضمه؛
درد و گرفتگی عضلات؛
استرس مزمن
این نوع از استرس مداوم بوده و گاهی نیز ممکن است تسکینهای کوتاه مدتی داشته باشد. استرس مزمن خطرناکترین نوع استرس است که با بسیاری از بیماریهای روانتنی و خود ایمنی ارتباط دارد.
افرادی که در آنها استرس مزمن رایج است عبارتند از:
افرادی که مشکلات سلامتی دارند یا کسانی که از آنها مراقبت میکنند؛
افرادی که شغلهای پر تنش و استرس زا دارند (مثل آتشنشانها پلیسها و…)؛
افرادی که دچار طلاق طولانی مدت و از دست دادن حضانت فرزند شدهاند؛
افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارند؛
افرادی که در محلههای خطرناک زندگی میکنند؛
افرادی که امنیت مالی ندارند؛
افرادی که در جوامع سرشار از تبعیض زندگی میکنند؛
و…
رایج بودن استرس مزمن در این افراد به این معنی نیست که هر کسی که جزو این گروهها باشد قطعا دچار استرس مزمن است؛ بلکه به این معنی است که این شرایط میتواند برای بسیاری از انسانها، استرس زا باشد و نتوانند به خوبی با این شرایط کنار بیایند.
علائم استرس مزمن عبارتند از:
بیماریهای قلبی؛
خطر سکتهی مغزی و قلبی؛
سردرد؛
فشار خون بالا؛
مشکلات گوارشی؛
افزایش وزن؛
دیابت نوع ۲؛
ضعف در سیستم ایمنی؛
مشکلات باروری؛
کاهش میل جنسی؛
تفکرات منفی؛
ناامیدی؛
آشفتگی؛
افسردگی؛
استفاده از مواد مخدر؛
راههای کنترل استرس
داشتن برنامه و مدیریت آن
احساس وجود برنامه، کنترل و مدیریت صحیح و اصولی بخش مهمی از کنترل و کاهش اضطراب را تشکیل میدهد. آموختن روشهای مدیریت مسئولیتها، پایداری کردن بر اهداف، استراحت کردن و اجرای تکنیکهای تمدد اعصاب ازجمله مهارتهای مدیریت زمان است.
انتخاب هدف
سعی کنید هدف واحدی برای خود انتخاب کنید که خلقوخویتان را بهبود ببخشد و از اضطرابتان بکاهد.
پرهیز از به تعویق انداختن کارها
به تعویق انداختن مسئولیتها و کارها تا دقایق پایانی میتواند بیشتر از زمانی که تکالیف و مسئولیتها را بهموقع انجام دهید اضطراب ایجاد کند. به تعویق انداختن کارها، تکالیف و مسئولیتها میتواند تأثیر مستقیمی بر کیفیت کار، خواب و خلقوخویتان بگذارد.
داشتن خواب خوب
تمرین عادات خواب خوب میتواند نشان دهد که خوب استراحت کردهاید. محرومیت از خواب میتواند سبب ایجاد مشکلات جسمی و روحی و افزایش اضطراب شود.
محدود کردن محرکها
مصرف محرکها – مثل کافئین – که میتوانند سبب ایجاد و تشدید اضطراب شوند را محدود یا متوقف کنید.
استراحت کردن
در حین کارهایتان در طول روز، زمانی را برای استراحت و فعالیتهای مفید اختصاص دهید. در حین زمانهای استراحت کلاس، مطالعه و کار کردن در فضای آزاد قدم بزنید، موسیقی گوش کنید و … تا ذهنتان استراحت کند.
یادداشت کارهای روزانه
نوشتن یادداشتهای روزانه را آغاز کنید. تعداد زیادی از افراد نوشتن یادداشتهای روزانه روشی مناسب برای کنترل اضطراب، درک احساسات و تصمیمگیریها و … میدانند.
پذیرش محدودیتها
باید بدانید همه در زندگیشان با محدودیتهای گوناگونی مواجه هستند. باید بیاموزید محدودیتهای زندگی را بپذیرید و با توجه به آن از خود و دیگران توقع داشته باشید.
برنامهریزی اوقات فراغت
برای اوقات فراغتتان برنامهریزی کنید. شوخطبعی را وارد زندگیتان کنید. خندیدن میتواند بهترین راه کاهش تنش باشد.
تلاش برای کنترل استرس
تلاش کنید از دوستان و خانوادهتان کمک بگیرید تا بتوانید اضطراب را از خود دور کنید. مطمئن شوید بهطور اختصاصی بر تجربیات منفی تمرکز نکنید. سعی کنید به سه چیز مثبتی که در زندگیتان اتفاق افتاده فکر کنید و با دیگران در میان بگذارید
نتیجه
پس چه بهتر که برای آتش نشان ها همواره شرایط در محل کار آرام باشد تا آن ها استرسی را متحمل نشوند و هنگام انجام ماموریت های حیاتی دچار مشکل و اشتباه نشوند چون یک اشتباه جزئی در آتش نشانی می تواند منجر به یک فاجعه ی بی برگشت شود.
جدای از این ها خود آتش نشان ها نیز باید توجه داشته باشند که در زندگی شخصی نیز مدیریت کافی داشته باشند و به عوامل استرس زا اجازه ی ورود به زندگی شان را ندهند.