عبدالمجید اورا

طرح آمایش سرزمینی استان؛ ما کجا ایستاده‌ایم!

اختصاصی ثلاث – عبدالمجید اورا : براساس دستور ریاست محترم جمهور در اولین نشست استانداران کشور و نگاه  مدیریتی علمی دکتر سالاری استانداربوشهر سخت خرسند شدیم که بااجرای طرح آمایش سرزمینی، استان بوشهر قابلیت های انسانی وظرفیت های جغرافیائی طبیعی خود را بازشناخته ودر قالب : فعالیت ها؛ زمان، و فضا رشد چشمگیر خود را باز یابد. ازانجائیکه که علم رسما پاسخگوی مسائل و مشکلات است  این رویکرد را به فال نیک گرفته و روزنه های امیدواری را از این سو در شهرستان فراموش شده کنگان،  درقیف مدیریتی استان را برایش متصور هستیم. از این برآن شدیم تا مجددا نگاهی به تعاریف ومبانی این طرح ارزشمند درمنابع  علمی داخلی و خارجی داشته باشیم.

مقصدمان کجاست؟

جهان با چنان سرعتی فرایند توسعه را طی می‌کند که خطای برنامه‌ریزی در آن بخصوص در کشوری مثل ایران نابخشودنی است در جهانی که علم بشر در اندک زمان ۳-۲ ماهه دو برابر می‌شود و در هر روز آن ۴۰۰ عنوان کتاب علمی جدید منتشر می‌شود تکیه بر فرایندهای برنامه‌ریزی سنتی و متمرکز نه تنها کمکی به توسعه و تعادل فضایی در کشور نمی‌کند بلکه ما را به سمتی هدایت می‌کند که بعد از ۲۰ سال به جای رسیدن به مقصد رؤیایی به همان مبدأ واقعی و امروزی برگردیم و چه بسا دیگر جهان توسعه یافته آنروزی رویای دست نیافتنی ما باشد.

جامعه ما از نظام برنامه‌ریزی و برنامه‌ریزان کشور واستان انتظار دارد بعد از تجربه نیم قرن برنامه‌ریزی و تهیه و تدوین انواع برنامه‌های توسعه در مقیاسهای ملی ـ منطقه‌ای و محلی، برنامه‌ای اصولی، منطقی، علمی، واقع بین و البته قابل اجرا ارائه نماید.

کشورهایی که برنامه‌ریزی را با ما یا بعد از ما شروع کرده‌اند فرایند توسعه را بسیار سریعتر از ما طی کرده‌اند و هنوز کشور ما در پیچ و خم تمرین برنامه‌ریزی و آزمون و خطای روشهای برنامه‌ریزی گرفتار آمده و هنوز نتوانسته به نظام برنامه‌ریزی مشخصی تکیه دهیم.

در نهایت اینکه اتکا به قانون و قانونمدار بودن و  وجدان کاری ـ براساس فرمایشات مقام معظم رهبری و احساس مسئولیت نسبت به مسئولیت خیلی از مشکلات را حل خواهد کرد. قانون برنامه چهارم توسعه الزامات قانونی و چارچوب توسعه مطالعات بلندمدت را مشخص کرده است ولی کشور ما جهت تحول در ساختار نظام برنامه‌ریزی و اصلاح آن با خلاء قانونی مواجه نیست بلکه با خلاء دانش مدیریتی و همچنین ابزار مدیریت منطقه‌ای و فرا استانی مواجه است.

و دو پیشنهاد:

– انتظار می‌رود براساس مطالعات مربوط به توان اکولوژیکی پهنه سرزمین در سطح ملی و ویژگیهای اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی شهرستان ها را  بعنوان مناطق برنامه‌ پذیر بصورت دقیق و علمی تعریف و توجیه نمایند.

– انتظار می‌رود براساس ضوابط آمایش ملی و سیاستهای کلان نظام جمهوری اسلامی ایران و سند چشم‌انداز توسعه، نظریه پایه توسعه منطقه‌ای با حضور مدیران و برنامه‌ریزان شهرستانها  و هر منطقه تدوین گردد.

ظرفیت های  آمایش: اسم مصدر ؛ آمودن؛ آمائیدن بوده  وبه معنای نرم کننده و مستعد سازی سرزمین می باشد.

آمایش: آمایش سرزمینی نوعی نظام برنامه ریزی، با  هدف توزیع بهترجمعیت با توجه به منابع طبیعی و “فعالیت های اقتصادی” است.

آمایش:تکنیک ارتقاء و توسعه در چهارچوب تقسیمات کم وب یش سیاسی و سرزمینی است.

تعریف آمایش : مهندسی ترتیبات بهره وری بهینه از ظرفیت های اقتصادی، اجتماعی، طبیعی سرزمین .

مقوله ی آمایش سرزمین؛ بعنوان تلفیقی ازسه(۳) دانش: جامعه شناسی،اقتصاد، جغرافیا معمولا بعنوان زمینه ی طرح دیدگاه فعال علمی دراز مدت استانی  بر اساس ملاحظات زیر شکل می گیرد.

۱) ساختار فرهنگی و هویت بومی و ملی که ناظر بر مشخصه های اعتقادی و رفتاری در جامعه و همچنین ویژگی های ساختاری جمعیت  که در مجموع بیان کننده  خصوصیات انسانی در توسعه است  را  تبیین می کند

۲) امکانات وقابلیت ها ؛ موانع و تنگناها که تعیین کننده در بهبود تخصص ها وعملکرد های اصلی اجتماعی و اقتصادی و منشاء انتخاب ساختار فعالیت های متنوع اقتصادی  است می باشد.

۳) موقعیت یابی استان درکشور، منطقه و جایگاه ممتاز بین المللی براساس ویژه گی های سرزمینی (کشوری) و خصوصیات آن در جهت گیری و تصمیم سازی ملی و ارتقاء رفاه عمومی شهروندان.

انتظار می‌رود شرح فعالیت های انجام شده برای» استان بوشهر« مورد بازنگری جدی قرار گرفته و برابر مقیاس منطقه‌ای چهارچوبی هدفمند با مشارکت بی بدیل دلسوزان و نخبگان ارجمند شرایطی ویژه تدوین گردد.

بعد سیاستگذاری:

۱- هماهنگی بین بخشی

۲- هماهنگی بین منطقه ای

۳-هماهنگی بخشی-منطقه ای

۴-چشم انداز بلند مدت

·  رویکرد آمایش سرزمینی با ایجاد قابلیت زمینه تعامل میان سه عنصر: انسان،فضا، فعالیت …

·  با ارائه ی چیدمان منطقی فعالیت ها در عرصه ی سرزمینی، بایستی در مراحل تدوین برنامه ی توسعه ی(کوتاه مدت؛ میان مدت؛ بلند مدت) واجرای آن به عنوان نگاه غالب  و سند بالا دستی اعمال گردد.

·  ضرورت اجرای طرح آمایش:

·  عدم تعادل موجود در سرزمین /عدم بهره برداری مناسب از امکانات و قابلیت های برخی از مناطق. /عدم هماهنگی لازم بین بخش های اقتصادی در عرصه ی سرزمین/ به فراموشی سپرده  شدن شرایط  اجتماعی  فرهنگی مناطق. / مسایل سیاسی امنیتی/ عدم توجه به موضوعات زیست محیطی و ضرورت بهره برداری بهینه از منابع طبیعی ومعدنی. /لزوم سازماندهی نظام اسکان جمعیت وسازماندهی سلسله مراتب مراکز شهری  و روستائی. /موقعیت ژئوپولتیکی استان و لزوم توجه به شرایط و تغیر وتحولات منطقه و فراستانی و ملی.

مثال: آمایش سرزمین  اقتصادی.: نوعی فعالیت برنامه ریزی بلند مدت در سطوح خرد وکلان که قصد برقراری ارتباط بین مقولات  چند گانه ؛» فضا- انسان- امکانات – فعالیت –« دارد و در زیر گروه آن بحث اشتغال:درسه موضوع- الف) فرصت های شغلی،توسعه ی مهارت های شغلی،سرمایه گذاری اشتغال و با وجود ظرفیت های ۱-صنایع ومعادن ۲-تجارت، بازرگانی، شیلات۳-کشاورزی، باغداری،دامداری ودامپروری۴-اداری و خدمات عمومی ۵ – و…

»حدود ۳۰۰ هزارخانوار بوشهری چگونه بهره  مند خواهند شد؟ و به تبع آن شهرستانی که ازکل موارد یا برخی از انها برخورداراست چه نقشی خواهد داشت؟

·        ظرفیت های استان؛

·        منابع انسانی؛

·        -جمعیت موجود(جمعیت  تحت پوشش هدف )-

·        -جمعیت فعال

·        – جمعیت مستعد

·        -جمعیت متخصص

·        جمعیت نخبه در زمینه های مختلف.

·        -جمعیت مهاجر خروجی .

·        جمعیت مهاجر ورودی.

·        جغرافیا

·        -فضا : سطح زمین موجود و نحوه ی توانمند سازی مردم در بهر برداری ازان در ابعاد مختلف.

·        مکان: با موضوعاتی نظیر منحصر بفرد بودن و قابلیت تفکیک بودن  بخش مختلف ومتنوع وتخصصی به سطح زمین مرتبط است.

·        محیط زیست ازدو جنبه مورد اهمیت است: الف )  اثر گذاری فعالیت انسان بر طبیعت.

·        ب)اثرات طبیعت بر زندگی و فعالیت انسان.

·        مقیاس: مفاهیم فوق را می توان در دامنه ای از مقیاس های مختلف “فضائی”از محلی تا منطقه ی وجهانی در نظر گرفت و تعمیم داد.

·        پشتیبانی نرم: اتاق فکر موسسات علمی و مطالعاتی / تشکل های علمی؛ محقیقین و پژوهشگران….

·         شناسائی موضوعات مورد نیاز /طرح مسایل ضروری و ارائه راه حل ها / تدوین گزینه های برتر

·        چگونگی ایجا د زمینه ی اقدامات  فوری و عملیاتی شدن طرح های زمانبر با صرفه جوئی در زمان وهزینه.

·        پشتیبانی سخت

·        اماکن وتاسیسات آموزشی، علمی وتحقیقاتی،/تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی/ میزان بودجه واعتبارات

 آمایش سرزمین چیست و اهداف آن کدام است؟

یکی از مسائل مهم و کلیدی که در کنار برنامه ریزی های کلان و بخشی باید به طور مستقل به آن پرداخته شود، برنامه ریزی آمایش سرزمین و برنامه ریزی منطقه ای است.

برنامه ریزی آمایش سرزمین:  روند جامعی از برنامه ریزی منطقه ای را ارایه می کند. این شکل از برنامه ریزی برای به کارگیری برنامه ریزی منطقه ای در سطح یک استنا ن بعنوان جزئی از پیکره ی کشو؛ بهترین مکمل برای برنامه ریزی کلان و بخشی است.

برنامه ریزی آمایش سرزمین چون با دیدی وسیع و همه جانبه به فضای ملی واستان  نگاه می کند، کلیه مناطق استان را با حوصله و دقت از جهات مختلف مورد مطالعه و شناسایی قرار می دهد و براساس توانمندیها، قابلیتها و استعدادهای هر منطقه باتوجه به یکنواختی و هماهنگی اثرات نتایج عملکردهای منطقه ای آن ها در سطح استان ، نقش و مسئولیت خاص به مناطق مختلف  استان  در همپیمائی تحول؛ اختصاص می دهد.
مهمترین خصوصیات آمایش سرزمین، جامع نگری، دوراندیشی، کل گرایی، کیفیت گرایی و سازماندهی فضای استان است. هدف آمایش سرزمین، توزیع بهینه جمعیت و فعالیت در سرزمین است، به گونه ای که هر منطقه متناسب با قابلیت ها، نیازها و موقعیت خود از طیف مناسبی از فعالیت های اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد و جمعیتی متناسب با توان و ظرفیت اقتصادی خود بپذیرد. به عبارت دیگر، هدف کلی آمایش سرزمین، سازماندهی فضا به منظور بهره وری مطلوب از سرزمین در چارچوب منافع ملی واستانی  است.
آمایش سرزمین زیربنای امر سازماندهی توسعه منطقه ای و به بیانی دیگر ابزار اصلی برنامه ریزی و تصمیم گیری های منطقه ای و استانی است.

آمایش سرزمین، زمینه اصلی تهیه برنامه های توسعه اقتصادی – اجتماعی منطقه ای را فراهم می آورد و ابزار اصلی تلفیق برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی با برنامه ریزی های فیزیکی و فضایی خواهد بود. از آنجا که برای تحقق اهداف توسعه همه منابع اجتماعی اعم از منابع انسانی، اقتصادی، منبع فضایی و محیطی باید به کار گرفته شود و به کارگیری آنان مستلزم برنامه ریزی است لذا آمایش سرزمین مبنای طرح ها و برنامه های جامع توسعه بوده و پیوند دهنده برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی و فضایی و یا مجموع آنان در قالب برنامه ریزی جامع و در مقیاس ملی و منطقه ای است.
در بحث آمایش سرزمین، مقوله <فضا> و تحلیل قانونمندیهای حاکم بر شکل گیری آن، کلیدی ترین نقش را در برنامه ریزی دارد. به طور کلی در مورد فضا برداشت ها و تعابیر مختلفی وجود دارد. اما در مجموع می توان گفت فضا دربرگیرنده و حاصل روابط متقابل اقتصادی – اجتماعی بخشی از جامعه در محیط مشخصی از سرزمین است و سازمان فضایی تبیین روابط بین انسان و فضا و فعالیتهای انسان در فضای استانی است. سازمان فضایی سیمای کلی و چگونگی پراکنش و اسکان جمعیت و توزیع استقرار و ساختار اقتصادی – اجتماعی و کنش های متقابل بین آنها را مشخص می سازد.
تحلیل چگونگی سازمان فضایی استان از ضرورت های زیر ناشی می شود:
۱) با شناخت عوامل مؤ ثر و نیز چگونگی سازمان یابی فضا، می توان قانونمندی های سازمان دادن فضا را دریافت تا از این طریق توسعه ارادی و هدایت شده فضای استان ممکن شود.
۲) با شناخت سیمای موجود و ویژگی های فضای  استان می توان به نقاط قوت و ضعف آن پی برد و در جهت سازماندهی دوباره وضع موجود اقدام کرد.

۳- با شناخت روند سازمان یابی فضا می توان دریافت که تحولات استان به چه سمت و سویی گرایش دارد و درنتیجه، در انطباق با استراتژی توسعه  کلان کشور هست یا خیر؟ همچنین می توان نتیجه گرفت که در برنامه ریزی فضای ملی، کدام روندها را باید تقویت یا تضعیف کرد و یا به وجود آورد.

عواملی که منجر به شکل گیری یک سرزمین یا یک فضا (عوامل ارادی و غیرارادی) می شود عبارت است از:
عوامل غیرارادی: از عواملی است که اراده انسان، حداقل در شرایط حاضر نقش تعیین کننده ای در تغییر و تحول آنها ندارد که این عوامل به نوبه خود به دو گروه جغرافیایی طبیعی و جغرافیایی تاریخی تقسیم می شود.
عوامل ارادی: بالطبع به عواملی اطلاق می شود که تحت تا ثیر تصمیم و اراده انسان (جامعه بشری) قابلیت تغییر و تحول بسیار دارد این عوامل نیز در سه گروه ساختار اقتصادی، ویژگی های فرهنگی و سیاسی و نظامی و تغییر و تحولات فراملی طبقه بندی می شوند.
۱- ساختار اقتصادی: شیوه و ترکیب تولید، اولویت ها در تخصیص منابع، سیاستهای وارداتی و صادراتی باعث شکل گیری مراکز تولید و مصرف، قطب های صنعتی و نواحی کشاورزی و مراکز داد و ستد می شود که از اصلی ترین عوامل شکل گیری سرزمین است.
۲- ویژگی های فرهنگی و سیاسی و نظامی: رونق اقتصادی و به تبع آن رشد و توسعه شهرها … به دلیل عنایت مردم به  مطالبات روزمره ، ایجاد و توسعه شهرها براساس ملاحظات اجتماعی و توسعه بنادر براساس ملاحظات  متنوع  استانی وکشوری ، نمونه هایی از شکل گیری سرزمین براساس عوامل غیرارادی است.
۳- تغییر و تحولات فراملی: تحولات مربوط به خلیج فارس درنوار جنوب غربی کشور و… هر یک به نوبه خود در دوره های زمانی میان مدت و بلندمدت باعث ایجاد تغییرات در این مناطق خواهد شد.
برنامه ریزی منطقه ای، افزون بر جهت تنظیم و هماهنگ کردن برنامه های مختلف اقتصادی – اجتماعی با نیازها و امکانات محلی، فرآیندی است در جهت مشارکت مردم و مناطق در برنامه ریزی و فراهم آوردن موجبات برنامه ریزی از پایین به بالا در جهت انطباق برنامه های کلان ملی با ویژگی های ناحیه ای.
برنامه ریزی منطقه ای از نظر جغرافیا و فضا، وجه مشترک فراوانی با آمایش سرزمین دارد و تجربه جهانی نیز ابزار اصلی تلفیق برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی با برنامه ریزی های فیزیکی و فضایی خواهد بود. از آنجا که برای تحقق اهداف توسعه همه منابع اجتماعی اعم از منابع انسانی، اقتصادی، منبع فضایی و محیطی باید به کار گرفته شود و به کارگیری آنان مستلزم برنامه ریزی است لذا آمایش سرزمین مبنای طرح ها و برنامه های جامع توسعه بوده و پیوند دهنده برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی و فضایی و یا مجموع آنان در قالب برنامه ریزی جامع و در مقیاس ملی و منطقه ای است.

فضایی و محیطی باید به کار گرفته شود و به کارگیری آنان مستلزم برنامه ریزی است لذا آمایش سرزمین مبنای طرح ها و برنامه های جامع توسعه بوده و پیوند دهنده برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی و فضاییو یا مجموع آنان در قالب برنامه ریزی جامع و در مقیاس ملی و منطقه ای است.

در بحث آمایش سرزمین، مقوله <فضا> و تحلیل قانونمندیهای حاکم بر شکل گیری آن، کلیدی ترین نقش را در برنامه ریزی دارد. به طور کلی در مورد فضا برداشت ها و تعابیر مختلفی وجود دارد. اما در مجموع می توان گفت فضا دربرگیرنده و حاصل روابط متقابل اقتصادی – اجتماعی بخشی از جامعه در محیط مشخصی از سرزمین است و سازمان فضایی تبیین روابط بین انسان و فضا و فعالیتهای انسان در فضا است. سازمان فضایی سیمای کلی و چگونگی پراکنش و اسکان جمعیت و توزیع استقرار و ساختار اقتصادی – اجتماعی و کنش های متقابل بین آنها را مشخص می سازد.

– انتظار می‌رود تعامل دو طرفه بین مرکز و شهرستان ها وجود داشته باشد و در نهایت اینکه تمرین برنامه‌ریزی دیگر برای ما خیلی دیر است کمی واقع‌بین باشیم.

عناوینی در این مجموعه عبارتند از:

۱٫ واژه نامه چهارچوب تفصیلی آمایش سرزمینی استان

۲٫ سند ملی توسعه استان بوشهر

۳٫ جایگاه مناطق آزاد در برنامه ریزی منطقه ای

۴ . تحول و اصلاح نظام اداری

۵٫ وضعیت کنونی آمایش سرزمین در کشور

۶-. راهنمای انجام مطالعات برنامه آمایش استان- .

۷- سند چشم انداز ایران (۱۴۰۴)

 ۸-گزارش برنامه تحول در نظام اداری کشور

۹- مجموعه مقالات طرحهای تحقیقاتی استان بوشهر

۱۰- ضـــوابط ملـــی آمایــش سرزمــــین

۱۱- راهنمای انجام مطالعات برنامه آمایش استان (شرح خدمات)

۱۲- شرح خدمات تهیه برنامه آمایش سرزمین استانها

۱۳- چارت سازمانهای مرتبط با آمایش

۱۴- ضـــوابط ملـــی آمایــش سرزمــــین

با تداوم حرکت برنامه ریزی، طیف گسترده سرمایه گذاری هایی که در قالب برنامه های توسعه انجام می شد، بر روند تحولات منطقه ای الگوی سکونت و سازمان یابی فضایی توسعه آثار جدی بر جا می گذاشت، لیکن همچنان در بررسی ها، مطالعات و محاسبات اقتصادی برخورد با ابعاد منطقه ای و سرزمینی سرمایه گذاری ها کمتر مورد

 توجه قرار می گرفت.
براساس تقسیم بندى های موجود  چهار سطح برنامه ریزى را مى توان از هم تفکیک کرد.
۱- خرد ۲- کلان ۳- توسعه ۴- آمایش
هرکدام از سطوح فوق نیز مشخصات و ویژگى هاى خاصى دارند که آمایش را از سایر سطوح تفکیک مى کند.

اهداف

تعیین شده در برنامه ریزى هاى سطوح مختلف حاکى از جایگاه بالاى آمایش به عنوان چارچوب توسعه بلندمدت کشور و در واقع راهنماى تدوین سایر سطوح برنامه ریزى است. بهره ورى از منابع و ظرفیت هاى اقتصادى و اجتماعى و محیطى سرزمین هدف اصلى آمایش سرزمین است که سایر اهداف سطوح توسعه، کلان و خرد را نیز دربر مى گیرد، در واقع رسیدن به هدف آمایش در یک افق بلندمدت  مستلزم رسیدن به اهداف برنامه هاى پنج ساله، سالانه، بخشى و منطقه اى است و ضرورى است جهت گیرى این برنامه ها در راستاى اهداف آمایش صورت گیرد.
امروزه در برنامه ریزی های خرد و کلان اجرایی در نظر گرفتن آمایش امری طبیعی است. آمایش سرزمین طرحی عظیم و مبتنی بر اصول اقتصادی ، جغرافیایی و اجتماعی است و بدیهی است اجرای درست و اصولی این طرح و لحاظ کردن آن در برنا مه ریزی های کشور واستان  با ایجاد موقیت های شغلی و مسکن نقش بسزایی در جلو گیری از مهاجرت ها ی متنوع خواهد داشت و گام موثر دیگری در توسعه کشور است.

آمایش سرزمین در برنامه پنجم توسعه 
تحولات سریع اقتصادی ، اجتماعی و جمعیتی در کشور در خلال سالهای گذشته و استمرار آن در سالهای آینده موجب ژرف اندیشی در کلیه حوزه ها از جمله مباحث مرتبط با ساماندهی و توزیع بهینه فعالیت ها در غالب طرحهای آمایشی در پهنه سرزمین می شود که باید در برنامه پنجم توسعه به آن پرداخته شده و بستر ها و زمینه های مناسب برای این منظور تدبیر شود. قطعا نگاه یکسویه و تاکید صرف بر توسعه فعالیت ها در پهنه سرزمین می تواند مسائل و مشکلات متعددی را از جنبه اقتصادی، سیاسی، ناهنجاری های اجتماعی و در نهایت زیست محیطی با توجه به تحولات جمعیتی کشور و ضرورت تامین نیازها به همراه داشته باشد.
باید متذکر شد گذار از جامعه نیمه صنعتی مبتنی بر صادرات مواد خام به جامعه صنعتی مبتنی بر صادرات مواد و محصولات با ارزش افزوده بالا و همچنین صادرات فناوری های برتر، هزینه هایی اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی را به همراه دارد، لیکن توجه به ملاحظات آمایش سرزمین در برنامه پنجم با رویکردی عمل گرایانه و همچنین حمایت سطوح مختلف تصمیم سازی و تصمیم گیری به مانند سنوات گذشته خصوصا برنامه چهارم توسعه، می تواند بسیاری از هزینه های این گذار را کاهش داده و بصورت بهینه ، متوازن و عادلانه فعالیت ها و امکانات را در پهنه کشور توزیع نماید و قابلیت ها و توانمندهای بالقوه به فعل درآیند . بنابر این ضروری است که در برنامه پنجم از یکسو مسائل و مشکلاتی که در خلال سالهای گذشته فراروی آمایش سرزمین قرار داشته شناسایی شده و رویکردهای متناسبی با توجه شرایط اقتصادی، اجتماعی کشور برای پیشبرد اهداف آمایش در برنامه پنجم به منظور دستیابی به آرمانها و اهداف چشم انداز تدبیر گردد.

اهمیت این طرح باعث می شود تا  مختلف و نهاد های اجرایی خود را ملزم به قدم برداشتن در راستای تحقق و پیشرد طرح آمایش بدانند .
طرح آمایش طرحی دراز‌مدت است که پس از آغاز تاثیرات خود را نشان می‌دهد،

 طرح آمایش استان …

واقعیت این است فرایند در نظر گرفته شده جهت تهیه طرح آمایش ملی و استانی شاید دارای  پشتوانه علمی، نظری و تجربی  آماده ی  فوری نباشد؟! و تنها تجربه جدیدی باشد که دانش آمایشی کارشناسان را در بدنه برنامه‌ریزی کشور تقویت نموده و سابقه مطالعات مرتبط با طرحهای توسعه ملی و منطقه‌ای را در مقیاس یک جدول زمانبندی مهیا می کند. . انتظار می‌رود دور جدید مطالعات آمایش با توجه به تجربه ناموفق مطالعات قبلی توجه بیشتری به برنامه‌ریزی در مقیاس استانی وشهرستانی  ومنطقه ای داشته باشد ونقش نخبگان شهرستانی واحاد مردم در پذیرش نقش مربوطه توجیه وتبیین گردد.

منطقه را به مفهوم و ابعاد واقعی آن مورد استفاده  وبهره برداری قرار دهند.

 برای روشن شدن موضوع منطقه و مفهوم آن در مطالعات آمایش که سالیان سال بین اقتصاددانان و برنامه‌ریزان شهری با برداشتی متفاوت طرح گردیده ضروری است مفهوم منطقه به دقت مورد کنکاش قرار گیرد.

نظریه‌پردازان توسعه منطقه‌ای، منطقه را محدوده‌ای مشخص با کارکردهای همسان و شرایط و ویژگیهای جغرافیایی، انسانی و اجتماعی مشترک می‌دانند که همگنی ویژگی بارز آن است و اقسام مختلفی از قبیل منطقه عملکردی، منطقه همگن (متجانس) و منطقه برنامه‌ریزی را شامل می‌شود که هرکدام ویژگی خاص خود را دارند ولی وجه مشترک آنها همگنی و شباهت در ویژگیهای اقتصادی و ا بدین‌ترتیب منطقه عملکردی، محدوده‌ای جغرافیایی است که براساس سنجه‌هایی منتخب، دارای عملکرد یکسان می‌باشد و معیار آن تحلیل جریانهای اقتصادی و اجتماعی است. منطقه همگن آن، محدوده جغرافیایی است که از نظر ویژگیهای خاص جغرافیایی و اقتصادی دارای شرایط همگن هستند و معیار آن بیشتر ویژگیهای جغرافیایی است. ترکیبی از این دو نوع منطقه‌بندی چارچوب مفیدی برای تعیین مناطق برنامه‌ریزی را فراهم می‌آورد. لوئیس کیبل منطقه برنامه‌ریزی را آن‌چنان محدوده‌ای تعریف کرده که به اندازه‌ای وسیع است که ارتباطات عملکردی و همگنی‌های درونی آن، توزیع جمعیت و فعالیت را در پهنه آن همگن می‌سازد، و در عین حال به اندازه‌ای محدود است که بتوان همه مسائل برنامه‌ریزی آن را، یک‌جا دید و حل کرد. بر همین اساس کلیسون منطقه برنامه‌ریزی را واجد شرایط زیر می‌داند:

– ساختار اقتصادی ـ اجتماعی و فضایی همگن یا به هم پیوسته‌ای؛ داشته باشد.

– دست کم واجد یک مرکز رشد باشد.

 – در حل مشکلات اقتصادی و برنامه‌ریزی دارای وحدت رویه بوده و در اجرای تصمیمات و برنامه‌ها تمرکز داشته باشد.

– وسعت آن به حدی باشد که بتوان برنامه‌هایی برای سامان دادن توزیع انسانها و فعالیت‌ها، و اجرای طرح‌هایی در مقیاس وسیع اقتصادی تدوین و اجرا کرد.

پس همگنی در شرایط و ویژگیها، معیار اصلی و پایه‌ای منطقه‌بندی است و ضروری است جهت اجرایی کردن مطالعات آمایش ملی، برش منطقه‌ای آن با تعریف و تعیین دقیق منطقه، تجزیه و تحلیل منطقه و تدوین استراتژیهای توسعه منطقه پیگیری شود.

در شرایط فعلیِ نظام برنامه‌ریزی کشور، پرداختن به سطح استانی بلافاصله بعد از سطح ملی صورت می‌پذیرد. نظام موجود تقسیمات کشوری، متشکل از استان، شهرستان و بخش با الزامات توسعه منطقه‌ای سازگاری کامل ندارد. در حالی که تقسیمات کوچک‌تر، دسترسی مستقیم‌تری به بودجه دولت و درجه بیشتری از مشارکت محلی را در تصمیم‌گیریهای اقتصادی تضیمن می‌کند، ، ایا نیازهای برنامه‌ای و آمایش کشور مستلزم پهنه‌بندی‌های وسیع‌تر و تعیین مناطق همگون و دارای عملکرد متقابل و به‌هم پیوسته‌ای است که استان‌ها و شهرستان‌های مجاور را به هم پیوند زند؟  سؤالی است که ذهن کارشناسان را به خود مشغول داشته است.چیست؟ آیا این طرح گسترده؛ اجرائی و عملیاتی می شود؟

مطالعات آمایش در سطوح ملی و منطقه‌ای کاری تخصصی، حرفه‌ای و کاملاً فنی است و نیازمند تعریف گروه کاری توانمند و حرفه‌ای در سطح استانها وشهرستانها ست . و اینکه تاکنون در سطح استانها طرح آمایش مطالعه شده به نظر می‌رسد کار تهیه این طرح در بسیاری از استانها با مشکل مواجه شود زیرا نه تنها تجربه مشخصی از این طرح در استانها وجود ندارد بلکه آموزش به موقع نیز توسط دفتر آمایش صورت نگرفته و هنوز استانها به مفاهیم اولیه و اصول و اهداف آمایش آشنایی کافی ندارند و انتظار تدوین طرح آمایش استان در حداقل زمان سخت به نظر می رسد!

نمونه منبع خارجی آمایش منطقه ی…البته به نگاه بومی سازی توجه ویژه ای مبذول شود.

برنامه ریزی استفاده از زمین اغلب منجر به مقررات استفاده از زمین، همچنین به عنوان شناخته شده منطقه بندی ، اما آنها یکی و یکسان نیستند . در این زمینه به عنوان یک ابزار برای اجرای برنامه استفاده از زمین، منطقه بندی را تنظیم انواع فعالیت های است که می تواند بر روی یک تکه از زمین جایگزین، مقدار فضای اختصاص داده شده به آن فعالیت ها و راه هایی که ساختمان ها ممکن است قرار داده شده و شکل گرفته است.
ماهیت واژه “برنامه ریزی مربوط به استفاده از زمین، از نظر تاریخی به عمل منطقه بندی گره خورده است. در ایالات متحده در اوایل ۲۰ واواخرقرن ۱۹ و واز قانون سال ۱۹۲۶٫ با این حال، این عمل تا به امروز مورد بحث باقی مانده است .

در استفاده از زمین و.. تعریف کیفیت زندگی خود را ازویژگی های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، برداشت کنید.
مقررات منطقه بندی براساس تغییرات نقشه 
منطقه بندی ؛ به عنوان یک فاز ارکاربرای توسعه دهندگان، قانون گذاران، و شهروندان به لحاظی بحث انگیز می شود. واین از مبانی رشد است. و تلاشی در راه- باید توجه داشت که به همه طرف ها این موضوع را قبولاند …. شیوه های برنامه ریزی استفاده از زمین متکامل به عنوان تلاش برای غلبه بر این چالش ها. …و درگیری فکری شهروندان و سیاست گذاران دربرنامه برای توسعه با اراده ، پیش بینی، و تمرکز بر جامعه از جمله ابزارهائی است که قبلا بکار برده بوده اند..
انواع مختلفی از برنامه ریزان بیش از این دوره از قرن ۲۰ پدید آمده است شش نوع اصلی برنامه ریزی، که توسط “دیوید والترز”( طراحی جوامع (۲۰۰۷)) در همین رابطه مطالبی بچشم می خورد که قابل تامل است. در عناوین کتاب مذکور می بینیم:
• از برنامه ریزی سنتی یابرنامه ریزی استراتژیک سخن می گویند:
•  کارشناسان بی طرف با یک دیدگاه منطقی از توسعه های جدید شهری. با تمرکز بر تولید اظهارات واضح و روشن در مورد شکل و محتوای توسعه های جدید پرده برمی دارند..
• سیستم های برنامه ریزی 
• برنامه ریزی برای آینده جامعه است و برنامه ی برای راه طولانی عدالت اجتماعی..
برنامه ریزی استراتژیک
• اهداف درمقیاس کوچک : محدودیت های عملی در دنیای واقعی را به رسمیت می شناسد .
امروزه، برنامه ریزی موفق مستلزم ترکیبی متعادل از تجزیه و تحلیل از شرایط و محدودیت های موجود، تعامل گسترده عمومی، برنامه ریزی عملی و طراحی؛ و مالی و سیاسی استراتژی های عملی برای پیاده سازی ایده ال هاست.
مواد و روش ها
طراحان حرفه ای تحقیق، طراحی و تجزیه و تحلیل داده ها، کار یک برنامه ریز است برای ایجاد یک طرح برای این فرآیند؛ معمولا شامل جمع آوری بازخورد عمومی برای توسعه چشم انداز و اهداف برای یک جامعه است..
یک کار یک کارگاه آموزشی برنامه ریزی را تسهیل کرده و اغلب توسط طراحان حرفه ای مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات از مخاطبان خود و عموم مردم در مورد پروژه در دسترس باید.باشد. مجموعه ای متنوع از ذینفعان به آن اعتماد خواهند کرد. فرایند برنامه ریزی، تا اطمینان حاصل شود که طرح نهایی جامع منطقه مورد مطالعه کامل قرار گرفته است.
سیستم های اطلاعات جغرافیایی ، GIS، یک ابزار بسیار مفید و مهم در برنامه ریزی استفاده از زمین است. آن استفاده می کند از تصویر برداری هوایی برای نشان دادن قطعه زمین، توپوگرافی، اسامی خیابان ها، و سایر اطلاعات مربوط. سیستم های GIS شامل لایه از اطلاعات گرافیک و پایگاه های داده رابطه ای را که ممکن است به نقشه اجازه می دهد تا کاربر برای «دیدن مرکب» از یک منطقه خاص پیش بینی شده، با اضافه کردن مجموعه ای از تصمیم های گرافیکی گرا در ساخت ابزار به فرایند برنامه ریزی عرضی ، همانطور که در برنامه ریزی استفاده می شود، مقیاس سلسله مراتبی از مناطق زیست محیطی که زمینی به مساحت شخصیت خود، تعریف می کند، اعم از روستایی، حفظ آن زمین در پیوستن به مراکز شهری است. به عنوان یک روش برنامه ریزی، ترانسکت به عنوان یک ابزار برای مدیریت رشد و پایداری با برنامه ریزی در استفاده از زمین های اطراف، شخصیت فیزیکی زمین را مورد استفاده قرار می دهد.
این مورد اجازه می دهد تا یک جامعه برای رشد برنامه ریزی در حالی که ماهیت طبیعی و تاریخی در اطراف محیط خود حفظ کرده این طرح را مورد توجه قرار دهد.

=====================

پژوهش و بررسی: عبدالمجید اورا