تنظیم وقت و برنامه های زندگی از نگاه نهج البلاغه

  تنظیم وقت و برنامه های زندگی

نصرالله شفیعی: مهمترین و گران بها ترین سرمایه ی زندگی انسان وقت است. از این رو برای استفاده بهینه از وقت برنامه ریزی امری ضروری است. انسان هایی در زندگی موفق هستند که در زندگی برنامه ریزی دارند. متأسفانه اکثر انسان ها از وقت که همان عمر خویش می باشد کمتر بهره می بردند و به همین خاطر است که خداوند به طور عام انسان را در زیان و ضرر می داند. زیان و ضرری که همانا از دست دادن اصل سرمایه می باشد. با برنامه ریزی ضمن آنکه می توان استفاده بهینه از عمر خویش کرد، تنوع بخشی فعالیت ها را نیز می توان ساماندهی کرد. بدین شکل که یک کار ضروری فدای کار ضروری دیگر نشود. یعنی با برنامه ریزی می توان فعالیت های اصلی و حتی فرعی را در جای خود به نحو احسن و مطلوب انجام داد.

امام علی(ع) در کلامی زیبا در یک نوع تقسیم بندی اوقات شبانه روزی انسان را بر سه دسته تقسیم می کند. این تقسیم بندی بهترین برنامه ریزی برای استفاده صحیح از عمر است. حضرت این گونه می فرماید: «لِلْمُؤْمِنِ ثَلاَثُ سَاعَات:فَسَاعَهٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ، وَسَاعَهٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ، وَسَاعَهٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَبَیْنَ لَذَّتِهَا فِیَما یَحِلُّ وَیَجْمُلُ. وَلَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلاَّ فِی ثَلاَثٍ: مَرَمَّهٍ لِمَعَاشٍ، أَوْ خُطْوَهٍ فِی مَعَادٍ ، أَوْ لَذَّهٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ.»* (نهج البلاغه کلمات قصارش۳۹۰ ترجمه  علامه محمدی تقی جعفری)

*ترجمه: «برای انسان مؤمن سه ساعت است. ساعتی با خدایش در نیایش و اطاعت به سر می برد. ساعتی دیگر معاش خود را تنظیم می کند و ساعتی را ما بین خود و لذاید حلال و شایسته می گذارند و برای خردمند شایسته نیست مگر اینکه به دنبال سه چیز باشد: تنظیم معاش، یا تلاش برای معاد یا لذت مشروع»

منظور حضرت از سه ساعت یعنی سه بخش از شبانه روز است. نکته دیگر اینکه امام علی(ع) این تقسیم بندی زمانی را مخصوص انسان مؤمن می داند. یعنی فردی که به خدا ایمان دارد و در زندگی برنامه و حساب و کتاب دارد.

بخشی از زندگی انسان مؤمن راز و نیاز با خدا و عبادت اوست. این عبادت هم شامل عبادات واجب، نوافل، دعا و تلاوت قرآن و به طور کلی هر نوع راز و نیازی با خداست، زندگی انسان بدون عبادت و بدون رازو نیاز با خدا معنا پیدا نمی کند. با عبادت خالصانه و خاشعانه است که انسان در راستای هدف عالی آفریننده نظام هستی قرار می گیرد. از آنجا که عبادت به عنوان ابزار راه و تکامل و تقرب است، لزوما باید منظم و در برنامه ریزی خاص خود قرار گیرد تا بتواند تأثیر خوب خود را بگذارد.

بخشی دیگر از اوقات شبانه روزی، تلاش برای رفع نیازهای ضروری زندگی است. نیازهای ضروری همان کار و تلاش و فعالیت در مسیر خدمت به جامعه و ساماندهی زندگی شخصی و خانوادگی است.

بخش سوم از اوقات شبانه روزی باید در جهت بهره بردن از مواهب و لذت زندگی باشد. که این بخش شامل موارد زیادی می تواند باشد خواب و استراحت و غذا خوردن همراهی و همنشینی با خانواده، تفریحات سالم و غیره، این بخش نیز از ضروریات زندگی است. به خصوص اینکه به حقوق خانواده نیز باید توجه داشت و کثرت فعالیت های اجتماعی و حتی عبادی نباید مانع آن شود که حق خانواده و بهره برداری از مواهب دنیوی فراموش شود. در همه ی این موارد آنچه که مهم است پرهیز از افراط و تفریط است . زندگی یک انسان مسلمان براساس تعادل طراحی شده و هیچ یک از برنامه های مشروع فدای برنامه های دیگر نخواهد شد. مگر آنکه ضرورت اقتضا کند و شرایط و وضعیت جامعه اقدامات خاصی را اقتضاء کند. این برنامه ریزی که حضرت به آن اشاره دارد، آیینه ای از زندگی یک انسان مسلمان است که زندگی را با همه ی ابعادش می نگرد و از همه نعمت های خدا استفاده می کند. در پرتو چنین برنامه ریزی است که انسان ضمن آنکه شخصیتی متعادل پیدا می کند می تواند به مقامات معنوی نیز دست یابد.