وکیل تخصصی حوزه حقوق نفت و گاز در گفتگو با ثلاث جنوب مطرح کرد:

مسولیت اجتماعی شرکت های نفت و گاز در قبال مردم و مناطق پیرامونی

حسین حاجیانی  وکیل تخصصی حوزه حقوق نفت و گاز در گفتگو با ثلاث جنوب تشریح کرد:    آثار و پیامدهای فعالیت و عملیات شرکت‌‌ها به ویژه شرکت‌های نفتی و گازی در جامعه میزبان، محیطزیست و زندگی اجتماعی موجب مطرح‌شدن مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها شده است. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر این مفهوم است که شرکت‌ها دارای تعهد به گروه‌های جامعه غیر از سهامداران هستند که فراتر از قانون و قراردادها است.  شرکت‌های نفتی و گازی در سه حیطه حقوقی مسئولیت دارند؛ حیطه اول مربوط به حقوق بشر از جمله به رسمیت‌شناختن تشکیل اتحادیه‌ها و سندیکاهای کارگری برای حمایت از حقوق کارگران است، حیطه دوم مربوط به حقوق کار و دستمزد و نیز جلوگیری از استثمار کارگران، کارکودکان و زنان و امنیت کاری و سلامتی آن‌هاست. در بُعد سوم حقوق محیطی‌زیستی و رفاهی مناطق پیرامونی صنعت نفت و گاز مطرح است که بر رعایت استانداردهای زیست‌محیطی با رویکرد توسعه پایدار و رفاهی سکنه ی مناطق پیرامونی تاکید دارد.

توانایی شرکت‌‌‍‌ها برای رقابت در محیط جهانی بستگی به داشتن یک برنامه درست است که در عین حال که برای شرکت و ذینفعان سودآور باشد بتواند منافع جامعه و محیط‌زیست را نیز در نظر بگیرد. می‌‌توان گفت تغییرات سریع در کسب و کارهای امروزی شرکت‌ها را مجبور کرده است تا برای بقاء خود استراتژی‌هایی را اتخاذ کنند که هم بتوانند بر موفقیت‌های جاری شرکت تمرکز داشته باشند و هم بر سرمایه‌گذاری فعالیت‌هایی که سبب کسب مزیت رقابتی به منظور موفقیت‌های آتی شرکت می‌شود را مد نظر داشته باشند. استفاده از برنامه‌‌ی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها توجه بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها را به خود جلب نموده است به ویژه شرکت‌های نفتی و گازی که عملیات استخراج و بهره‌برداری‌شان در سطح جهانی صورت می‌گیرد و فعالیت‌‌های این شرکت‌ها بر ابعاد مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی تاثیری عمیق بر جای می‌گذارد. قبلا شرکت‌‌‌های نفتی و گازی صرفا در مقابل کارکنان و سهامداران خود مسئول بودند و هدفشان این بود که بتوانند بهترین حفاری، بیشترین استحصال یا کشف میدان‌های نفتی و گازی را داشته باشند و به آثار و عواقب فعالیت‌های خود توجهی نشان نمی‌دادند، اما بتدریج با تشدید پیامدها و عوارض منفی فعالیت این شرکت ها بر جامعه محلی و محیط زیست پیرامونی، موضوع مسئولیت اجتماعی این شرکت ها اهمیت روزافزونی یافت. در بهره‌‌برداری و فعالیت پروژه‌های بزرگ صنعت نفت و گاز عموما موارد زیر قابل مشاهده بود:

بهره‌برداری از تاسیسات بزرگ صنعتی، بدون توجه به مسائل ناشی از آن و انجام اقدامات پیشگیرانه صورت می‌گرفت؛ بر همین مبنا، پیامدهای ناخواسته فراوانی به دنبال آورده، به گونه‌ای که پس از راه‌اندازی و آغاز به کار این قبیل تاسیسات صنعتی، منطقه وسیع بومی و مسکونی به دلیل تاثیرپذیری از امکانات تاسیس شده در نواحی صنعتی، آلودگی‌های زیست‌محیطی، اقتصاد مصرفی، ورود نیروی غیر بومی، گسترش روابط تجاری و تاثیر آن بر اقتصاد خرد روستاها و خانوارها، تغییر در نظام معیشت و …، با مسائل عدیده‌ای مواجه می‌‌‌شد. در مناطقی که شاهد حضور گسترده شرکت‌ها و اجرای پروژه‌های صنعتی بزرگ  نفتی و گازی بودیم،‌ سطح امکانات و خدمات ارائه‌شده به بومیان منطقه در قبل و بعد از توسعه صنعتی در منطقه تغییر محسوسی نداشته است. در نتیجه منافع پروژه‌های یاد‌شده برای ساکنین منطقه ناچیز بوده است. ولی انواع عوارض و دشواری‌های دیگری نظیر تورم، بروز آسیب‌های اجتماعی، تراکم جمعیت، بروز اختلال در شبکه روابط اجتماعی، ناامنی‌های اجتماعی و اقتصادی دامنگیر اهالی منطقه می‌شده است،از طرف دیگر  به علت فقر مهارت مردم بومی در راستای تامین نیازهای پروژه، نه تنها مشاغل سنتی و معمول منطقه مانند کشاورزی خارج از فصل در حال از بین رفته بود، بلکه با ورود نیروهای کار غیر‌بومی زمینه برای از خودبیگانگی مردم از محل سکونت از یک سو و از سوی دیگر کار اجباری یا از روی ناچاری بومیان در این صنایع با عدم رعایت حقوق آن‌‌ها فراهم می‌شد، به طوری که برخی از شرکت ها، در دوران قراردادهای امتیازی صنعت نفت و گاز،از کار اجباری زنان و کودکان در راستای منافع خود سود می بردند و به وضعیت ایمن، سلامت و بهداشت کار، هیچ توجهی نمی کردند. بر همین اساس، اغلب  استقرار تاسیسات و سازماندهی‌های لازم در منطقه‌ فعالیت کارکنان پروژه در راستای تامین رفاه اجتماعی و اقتصادی برای آنها، به گونه‌ای پرتوافکنی کرده و با ایجاد توقع و افزایش سطح انتظارات مردم منطقه، شکاف اقتصادی و اجتماعی را برای مردم بومی تشدید می‌نمود  که در اثر آن، مردم منطقه قبل از استقرار پروژه‌های صنعتی به دستاوردهای سنتی قناعت می‌کردند، اما پس از تاسیس و راه‌اندازی صنایع، به شدت احساس نابرابری و دلسردی و محرومیت نسبی کرده و نسبت به کار و تلاش افسردگی پیدا کرده‌اند‌.فعالیت‌ها و عملیات شرکت‌های نفتی اغلب بدون توجه به آثار و پیامدهای زیست‌محیطی منطقه هدف صورت می‌گرفت و در برخی از مواقع موجب خسارات فراوان نه تنها به منطفه فعالیت بلکه به مناطق همجوار نیز می‌شد؛ سرازیرشدن نفت یا میعانات گازی به آب یا خاک مناطق موجب از بین‌رفتن صدها گونه گیاهی و جانوری و آلودگی محیط‌زیست می‌شد بدون این که جبران خسارتی از سوی این شرکت‌ها صورت گیرد. بر همین مبنا  مطرح‌‌شدن این مسئولیت پاسخی بود به نیازها و چالش‌‌های زیست‌محیطی و اجتماعی. به طور کلی، واژه مسئولیت اجتماعی شرکت‌‌ها به ظهور یک جنبش اشاره دارد که به دنبال واردکردن فاکتورهای محیطی و اجتماعی در تصمیمات تجاری شرکت‌ها، استراتژی تجاری و حسابداری با هدف افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی در کنار ابعاد اقتصادی است به گونه‌ای که برای واحد تجاری، جامعه و محیط مفید و سودمند باشد .

در دوره معاصر، مفهوم مسئولیت اجتماعی تمامی جنبه‌های اجتماعی کسب و کار را در نظر گرفت. سرمایه‌گذاری بر سرمایه انسانی، شهرت شرکت‌ها و کسب مزیت رقابتی از جمله اهداف شرکت ها در این دوره است. در این دوره، رفاه اجتماعی و حقوق شهروندی در نظر گرفته شد و شرکت‌ها بیش از پیش متوجه اثرات زیست‌محیطی مناطق پیرامونی خود می شوند. در این دوره است که رویکردی تحت عنوان “نظریه عمومی مسئولیت اجتماعی” و یا “نظریه کیفیت زندگی” در عرصه مدیریت شکل می‌گیرد و شرکت‌ها نه تنها مسئول تامین منافع خود و کارکنان و افراد ذی‌ربط در شرکت هستند بلکه مسئولیت عمومی نسبت به آحاد مردم مناطق پیرامونی نیز دارند و آن، رعایت هنجارها و ارزش‌های اجتماعی و تامین منافع  جامعه پیرامونی است.

مسئولیت اجتماعی سازمان و شرکت ها، مفهوم پُراهمیتی در دهه‌های گذشته محسوب می‌شود. بیش از ۵۰ سال پس از این که اولین بار مفهوم مسئولیت اجتماعی بیان شد می‌گذرد. در تنوع واژگان بکار‌رفته در مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها مفاهیم پایداری، اخلاق تجاری، همکاری شهروندان و پاسخگوئی اجتماعی وجود دارد. مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در چندسال اخیر با رشد سازمان‌های غیردولتی، افزایش آگاهی اجتماعی، توسعه‌ی بازارهای سرمایه و شرکت‌های سهامی عام و رسوایی‌های مالی و روشن گرایی مباحث مالی شرکت‌های بزرگ به پارادایم غالب و مسلط در حوزه اداره شرکت‌ها تبدیل شده است و شرکت‌های بزرگ و معتبر جهانی به ویژه شرکت‌های نفتی و گازی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزئی از استراتژی خود می‌بینند. مسئولیت اجتماعی شرکت یک مفهوم جامع است که رابطه بین کسب و کار و جامعه را توضیح می‌دهد و  می‌تواند به عنوان یک ابزار برای راهنمای اخلاقی شرکت‌ها که منجر به توسعه پایدار شرکت می‌شود، خدمت کند. مسئولیت اجتماعی مفهومی است که به موجب آن شرکت‌ها ملاحظات اجتماعی و محیطی را در عملیات تجاری خود و در تعاملات با ذینفعان خود که افراد بومی منطقه می باشند، به صورت داوطلبانه رعایت می‌کنند. این مفهوم دربرگیرنده شرکت‌هایی است که تصمیم دارند تا از حداقل الزامات قانونی و مسئولیت های ناشی از توافقات جمعی عبور کرده تا نیازهای اجتماعی را مورد توجه قرار دهند.بهترین توصیف از مسئولیت اجتماعی شرکت ها، اتخاذ روش‌هایی است که شرکت انتخاب می‌کند تا کسب و کار خود را برای ایجاد تاثیرات مثبت و مطلوب در کل جامعه مدیریت کند.‌

مجموعاً می توان گفت، مسئولیت اجتماعی در مفهوم نوین آن عبارت است از:  -مسئولیت اجتماعی، برنامه و ابزاری است برای گفتمان بخش اقتصاد، سیاست و جامعه با هدف ایجاد و ارتقاء اعتماد عمومی به سرمایه‌گذاران و بنگاه های اقتصادی آنان -مسئولیت اجتماعی روشی است در مدیریت اقتصادی برای توانمندکردن بنگاه و ایجاد رشد و توسعه پایدار در سه بُعد اقتصاد، محیطزیست و اجتماع – مسئولیت اجتماعی، ایجاد فرصت برای بنگاه‌های اقتصادی است تا بتوانند مطالبی را که برای آن‌ها از درجه اهمیت زیادی برخوردار است در جامعه مطرح کنند – مسئولیت اجتماعی باعث ایجاد باور در بنگاه‌ها می‌شود که خود را عضوی مسئول در جامعه بدانند. امروزه سازمان‌ها و شرکت ها  بیش از گذشته، به اهمیت مسئولیت اجتماعی خود پی برده‌اند لذا سازمان‌های جهانی، نهادهای مدنی و نظات مردمی باید همچنان در جهت ارتقاء مردم‌سالاری با رعایت حقوق انسانی، برای توسعه و رشد و ارتقاء استانداردهای زندگی و رفاه عمومی کوشا باشند.

یکی از موارد مهم مسئولیت اجتماعی شرکت ها، مسئولیت بشردوستانه است که شامل اعمالی می‌گردد که شرکت‌ها انجام می‌دهند تا آن‌ها را به عنوان “شهروندان شرکتی خوب” به حساب آورند. مثال عینی آن را می‌توان در زمانی که شرکت برای اجتماعی محلی اختصاص می‌دهد یا مشارکت‌هایی که  شرکت در قالب منابع مالی برای کسب و کارهای محلی‌ صورت می‌دهد، بیان کرد. مسئولیت بشردوستانه و تحقق عادلانه مسولیت های اجتماعی  برای شرکت هایی که شهرت و حسن‌نیتی خود را نشانه گرفته اند می تواند یک مولفه کاربردی و عینی  باشد تا اذهان عموم محل را به سمت و سوی خود بکشاند.

مجموعا می‌توان گفت: مسئولیت اجتماعی شرکت به سه جنبه مهم اقتصادی، قانونی و اخلاقی قابل تقسیم است. همه این سه جنبه اهمیتی مساوی دارند بهترین موقعیت شرکت‌ها وضعیتی است که در میانه سه جنبه قرار گیرند؛ چرا که در این حالت شرکت ها هم سود حداکثری را می برند، هم استانداردهای اخلاقی و قانونی را مراعات می نمایند، در جنبه اقتصادی مسئولیت اجتماعی شرکت، اعمالی که موجب حداکثرسازی سود شرکت می‌شود عوامل مستقیمی هستند، در حالی که اعمالی که بر تصویر شرکت تاثیرگذارند اغلب فعالیت هایی غیرمستقیم‌اند. اگر شرکت بتواند قوانین، مقررات و حقوق و مسئولیت‌‌های خود را برآورد نماید الزامات جنبه قانونی را تکمیل می‌نماید. اگر شرکت بتواند مسئولیت‌هایی نظیر ارتقاء سطح زندگی شهروندان، اجتماع محلی یا تامین کالاهای اجتماع را برآورد نماید جنبه اخلاقی را برجسته‌تر نموده است، به هر حال مسئولیت اجتماعی یک فرایند پویا و دائم در حال شکل‌‌‌گیری است. بنابراین یک شرکت مسئولیت‌پذیر، دائما در تعامل با گروه ذینفع قرار داشته و ابعاد رفتاری خود را بازتعریف می‌کند. امروزه شرکت‌های نفتی و گازی مسئولیت سنگینی در مقابل گروه‌های ذینفع دارند و مسئولیت آن‌ها فقط در بُعد اجتماعی خلاصه نمی‌گردد. این شرکت‌ها عملا به علت پیامدها و نتایجی که از فعالیت‌های بهره‌برداری و توسعه میادین نفتی و گازی برای جامعه محلی متصوراند ناگزیر از عمل به اجرای مسئولیت اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اخلاقی در مقابل سهامداران، مدیریت، کارکنان و خانواده‌های آنان، پیمانکاران، مشتریان، دولت، نهادهای مالی و جوامع محلی می‌باشند. شرکت‌های نفتی و گازی به طرق مختلف و متفاوت از مفهوم مسئولیت اجتماعی بهره گرفته‌اند.

مجموعا مسئولیت اجتماعی شرکت‌های نفتی با حقوق اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی ساکنان، جوامع محلی در ارتباط است. پیامدها و تبعات عملیات و فعالیت این شرکت‌ها می‌تواند در اولین مرحله حقوق ساکنان  آن منطقه را با مسائلی مواجه سازد. اگر شرکت‌های نفتی حقوق ساکنان محلی را به رسمیت نشناسند احتمال قوی منافع اقتصادی را اصل فعالیت خود مدنظر قرار خواهند داد. اگر این شرکت‌ها نتوانند یا نخواهند خدمات و تسهیلاتی برای جبران خسارات وارده بر محیط‌زیست محلی را ارائه دهند احتمالا نتیجه ای جز نارضایتی مردم بومی مناطق نفتی بروز نخواهد کرد،بنابراین در وهله ی اول و آخر می بایست رضایت بومیان توسط شرکت ها و مسولین مورد توجه جدی قرارگیرد تا بتوانیم شاهد  صنعتی پویا و جامعه ای با نشاط باشیم .