موسیقی؛ گذشته ، حال و آینده ی این هنر در بندر کنگان

• حسن عبدالهی

اختصاصی ثلاث : تاثیر شگفت انگیز موسیقی بر روح و روان آدمی بر هیج کس پوشیده نیست و غنا و موسیقی ، یکی از مهم ترین مقولات در عرصه ی فرهنگ و هنر به حساب می آید . به همین دلیل است که از دیر باز توجه انسان ها به این هنر جلب شده و از آغازین دوران تمدن بشر تاکنون در مرکز اهتمام بشر و جزو اصلی ترین هنرها قرار گرفته است .
در متون دینی نیز ذکر شده که حضرت داوود صدایی خوش داشت و هنگامی که صدای خود را به آواز بلند می کرد، تاثیر صدای او چنان بود که کوه ها و پرندگان نیز با او هم آوا می شدند . (۱)
هر چند روایاتی در متون دین اسلام اعم از شیعه و سنی نقل شده که موسیقی را مطلقا ممنوع و حرام اعلام کرده اند ، اما روایات بسیاری نیز هستند که نوعی از موسیقی را مباح و جایز دانسته اند .
علی بن عیسی اربلی فقیه نامدار شیعه در کتاب کشف الغمه نقل می کند : « وقتی مسلمانان از ازدواج حضرت علی ( ع ) با حضرت فاطمه ی زهرا ( س ) مطلع شدند و به پیامبر ( ص ) تبریک گفتند ، حضرت رو به همسران خود کرد و به آنها دستور داد برای فاطمه ( س ) دف بزنند و آنها مشغول دف زدن شدند . (۲ )
در کتاب های حدیث اهل سنت نیز از قول عایشه همسر پیامبر نقل شده که : زنی از انصار را عروس کرده بودند و ما به مجلس او رفته بودیم . پس از بازگشت ، پیامبر فرمود : آیا ساز و آوازی به همراه نداشتید که در این مجلس مورد استفاده قرار بگیرد ؟ انصار با ساز و آواز مسرور و شادمان می گردند .
روایت هایی از این دست در کتابهای حدیث فراوانند اما ما در این مقاله در صدد بررسی موسیقی از دیدگاه شرع نیستیم بلکه هدف از این مقدمه آن است که این موضوع را با خواننده ی محترم در میان بگذاریم که شرع مقدس نیز در بسیاری موارد استفاده ی صحیح از موسیقی را تایید می کند .
عرفا و متصوفه سماع و موسیقی را جزئی از عبادت های خود قرار داده و رقص و سماع صوفیان آداب خاص خود را دارد .
شعرا و حکمای مسلمان و ایرانی نیز دیدگاه مثبتی در مورد موسیقی دارند . شیخ سعدی رحمه الله علیه پا را از این هم فراتر گذاشته و افرادی که از موسیقی لذت نمی برند را از حیوانات بی ذوق تر می داند :
« اشتر به شعر عرب در حالت است و طرب گر ذوق نیست تو را ، کز طبع جانوری»
موسیقی با این زمینه های مذهبی و ادبی و اجتماعی ، در تمام دوره های تاریخی جزئی از زندگی مردم ایران بوده است و پژوهشگران به وجود خوانندگی و نوازندگی در ایران کهن و نیز در دوره ی ساسانی اشاره کرده اند .
در عروسی ، در عزا ، در مراسم مذهبی در سرودهای ملی و میهنی و در جنگها و صلح ها ، موسیقی همواره جزیی لایتجزا از مراسم بوده است .
در جریان انقلاب اسلامی سال ۵۷، سرودهای شور انگیز و آهنگ های دلنواز ، روحیه ای مضاعف را در پیر و جوان ایجاد می کرد . در ایام جنگ تحمیلی نیز آهنگ های مخصوص مارش نظامی و ترانه ها و سرودهای شور انگیز در ایجاد عزم و اصرار و ابرام در روحیه ی رزمندگان جوان بسیار موثر و کارساز بود .
موسیقی در کنگان :
مردم این خطه ، به تبع از طبیعت گرم و پر تپش جنوب ، همواره ریتم های تند و پر تپش همچون امواج خروشان خلیج فارس را دوست می داشته اند . نگارنده از وضعیت موسیقی در گذشته های دور کنگان اطلاعی ندارد اما بزرگان کنگان نقل می کنند که در گذشته های نه چندان دور ، نی انبان و تار و تمبک هنرمندانی مثل مرحوم سالم رنجبر معروف به سالم بوالهبان و غلام فرحی در کنگان و مرحوم احمد خماس قاسمی و مشهدی رمضان نظافت در بنک ، شور و حرارت خاصی را در مراسم شادی های مردم به وجود می آورده است .
سبک های مختلف در نواختن نی انبان مرسوم بود و هنرمندان کنگانی نو آوریهایی را در این سبک ها ایجاد کرده بودند .
غیر از نی انبان و دف و دهل و ساز و نقاره ، آواز حزین شروه و نی نوازی مناسب با آهنگ شروه نیز از دیگر جلوه های موسیقی کنگان بود .
وضعیت امروز موسیقی در کنگان :
امروز در کنگان سرچشمه های این هنر همچنان جوشان است و هنرمندان بسیاری ، سبک های مختلف موسیقی را با الات و دستگاه های متنوع زنده نگه داشته اند . موسیقی کنگان به نی انبان و شروه محدود نمانده و جوانان با ذوق در زمینه های آواز ، تار ، سه تار ، پیانو ، گیتار و دیگر آلات موسیقی ، گروه های فعالی را به وجود آورده اند .
نی انبان ساز سنتی کنگان :
حیدر سلمانی استاد نی انبان کنگان که شاگرد مستقیم مرحوم مشهدی رمضان نظافت است ، دیر زمانی است که گروه موسیقی مخصوص به خود را دارد . او مدتی همراه با گروه خود در جشنواره های استانی و کشوری شرکت می کرد و افتخارات متعددی را نصیب خود و موسیقی کنگان کرده است .
گروه «حصیر » با هنر نمایی برادران ملاحی و دیگر اعضای هنرمندش ، موسیقی را با حرکات نمایشی همراه کرده است . این گروه در حال حاضر یکی از گروه های فعال نی انبان در کنگان است و نوازندگان آن بسیاری از مجالس شادی و عروسی را با اجرای دلنواز خود ، رونق و طراوت می بخشند .
فاضل جامعی و محمد قاسمی نوه های مرحوم احمد خماس نیز در نواختن نی انبان و ضرب تیمپو مهارت خاصی دارند و بویژه آقای جامعی در نواختن « پنجه های » اصیل محلی و ابداعات مرحوم احمد خماس ، بسیار مسلط و توانا است .
جوانان و هنرمندان دیگری نیز در کنگان در زمینه ی نی انبان فعالیت دارند که آنان نیز دست کمی از افراد یاد شده ندارند .
خوانندگی و آواز:
آقاای رحیم پور درخش ، خواننده ی خوش صدای کنگانی اینک در سراسر ایران شهرت یافته و در سبک پاپ جایگاه ویژه ای را در کشور به خود اختصاص داده است . ایشان اجراهای متعددی را در شبکه های مختلف سیمای کشور داشته و همچنین چند آلبوم موسیقی از این خواننده ی خوب تاکنون به بازار هنر کشور راه یافته است .
صدای گرم محسن سناسیری در شروه غوغا به پا می کند و سبک مخصوص خود را دارد . از سناسیری تاکنون چند تراک شروه خوانی منتشر شده و چندین بار نیز در سیمای استان بوشهر صدای خوش شروه ی خود را به گوش شیفتگان این نوع آواز رسانده است .

آقایان میثم فرخنده و محسن دوژاهنگ نیز از جوانان خوش صدا و آینده دار کنگان هستند که کار آواز و خوانندگی را دارند به صورت جدی ادامه می دهند و به یقین در آینده از این هنرمندان کارها و اجراهای بیشتری خواهیم دید .
پیانو :
آقای احمد حسینی جوان خوش ذوق و آینده دار کنگانی چند سال است که در زمینه ی نوازندگی پیانو فعالیت دارد و کنسرت های متعددی را در کنگان و منطقه اجرا کرده است . او علاوه بر نوازندگی ، کلاس های آموزش این ساز را نیز در کنگان و شهر های اطراف تشکیل داده و شاگردان زیادی را در این رشته ی موسیقی تربیت کرده است .

گیتار :
آقای رحیم پور درخش خواننده ی سبک پاپ کنگانی ، علاوه بر ر شته ی خوانندگی ، در نوازندگی ساز گیتار نیز تخصص دارد و سالهاست که نواختن این ساز و همچنین آموزش آن به نونهالان و هنر آموزان کنگان و منطقه می پردازد .
از شهرستان های همجوار هم هنرمندانی مثل ناظمیان از شهرستان دیر و جواد عارفی از شهرستان جم در شهر کنگان به فعالیت های هنری مشغولند . آقای ناظمیان در نواختن ساز سه تار مهارت بسزایی دارد و کلاس هایی را برای آموزش هنرجویان کنگانی دایر کرده است . آقای عارفی نیز استاد مسلم ویولون است و او نیز به آموزش این رشته ی هنری در کنگان مشغول است .
مهاجر پذیری شهرستان کنگان باعث شده که عده ی زیادی از هموطنانمان از اقصا نقاط کشور به این منطقه روی آورند و در این بین افراد هنرمندی نیز به صورت دایم یا موقت در کنگان ساکن شده اند که آنان نیز گاهی در مراسم و جشن ها اثاری را بروز می دهند .
آینده ی موسیقی کنگان :
عده ای از پژوهشگران خاستگاه موسیقی نی انبان را منطقه ی کنگان دانسته اند اما در حال حاضر موسیقی شهر بوشهر و بویژه نی انبان آقای محسن شریفیان به برند این رشته در کشور تبدیل شده است . با پیشینه ی قدرتمندی که کنگان در این رشته دارد و با توجه به اینکه نی انبان بومی این منطقه محسوب می شود ، و همین طور با حضور اساتیدی مثل حیدر سلمانی و برادران ملاحی و فاضل جامعی ، با اندکی بذل توجه و حمایت می توان نی انبان کنگان را در سطح کشور و حتی جهان مطرح کرد .
اندکی سازماندهی و کار تیمی لازم است و اندکی استفاده از وسایل ارتباط جمعی مثل اینترنت و سی دی و راه اندازی کنسرت های موسیقی اصیل جنوب نیاز است تا نی انبان کنگان به عنوان برند این رشته در کشور مطرح شود .
با توجه به اینکه امروز در همه ی استان ها و مناطق کشور، موسیقی بومی و محلی مورد توجه قرار گرفته ، جا دارد که هنرمندان کنگانی نیز اولا در علمی کردن هنر خود بکوشند و با فراگیری اصول علمی موسیقی توان خود را در این فن ، آکادمیک و اصولی نمایند و در ثانی با احیای میراث هنری و بومی کنگان بکوشند .
آهنگ سازی و خواندن ترانه های فولکلوریک و قدیمی کنگان با لهجه ی محلی و همچنین اشعار شاعران محلی سرا مثل محمود ابراهیمی و جلیل دشتی مطلق و تکثیر و انتشار این ترانه و آهنگ ها به صورت کلیپ و سی دی می تواند راه ساده و مناسبی برای مطرح کردن نام و آوازه ی هنر کنگان در کشور باشد .
انجمن موسیقی کنگان اخیرا سایتی اینترنتی به نام کنگان ملودی را طراحی کرده که در صورت فعال کردن و پویا و به روز نمودن آن ، می تواند در معرفی موسیقی کنگان موثر باشد .
در هر صورت ، به نظر می رسد که در سال های اخیر هنرمندان کنگانی ، در رشته ی موسیقی رو به سوی حرفه ای شدن آورده اند و این حرکتی عاقلانه و کارساز می باشد که با یاری خدا می تواند در هر چه توانمند تر شدن گروه های موسیقی کنگان مفید و موثر باشد .
متولیان فرهنگ و هنر نیز چنانچه بتوانند استودیوی مختصری برای ضبط و صدا برداری در کنگان ایجاد نمایند ، می توانند در تشویق و دلگرمی هنرمندان کنگانی نقش عمده ای را ایفا نمایند .

 
پی نوشت ها :
۱ – قران مجید – سوره ی سباء – آیه ی ۱۰
۲ – علی بن عیسی اربلی – کشف الغمه – ج ۱ – ص ۳۵۹ – مکتبه بنی هاشمی – تبریز – ۱۳۸۱ قمری ( برگرفته از سایت دانشنامه ی اسلامی )
۳ – الجامع الصغیر و المختصر – ( صحیح البخاری ) – ج ۵ – ص ۱۹۸۰ – حدیث ۸۶۷ – کتاب النکاح – باب ۶۳ – دارالنشر : دار النشر ابن کثیر – الیمامه- بیروت – ۱۴۰۷ – ۱۹۸۷ – چاپ سوم – تحقیق : د. مصطفی دیب البغا