یادداشت /

نعمتی که هدر رفت

ثلاث – سرزمین ایران متاثر از شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک حاکم بر آن، در ردیف مناطق با درجه خطرپذیری بالا از لحاظ سیل، تقسیم‌بندی می‌شود در صورتی که سهم بارندگی ایران، چیزی کمتر از یک‌ سوم میانگین دنیاست.

عمده بارش‌های ایران در زمستان و هم چنین بهار در مناطق، شمالی ، غربی و حتی جنوب کشور است؛ ورود توده هوای مرطوب در بهار می‌تواند بارش‌های سهمگینی در پی داشته باشد که طی چند‌روز اخیر شاهد آن بودیم. برای جلوگیری از آثار جبران نشدنی و همچنین خسارت های سیل راهکارهای مختلفی از جمله سدسازی در نظر گرفته شده است.

سدسازی در ایران از سال‌های پایانی دهه ۲۰ آغاز شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ظرفیت‌های سد سازی در کشور چند برابر شد؛ اکنون بر اساس آمار کمیسیون بین‌المللی سد‌های بزرگ، ایران در منطقه پس از ترکیه رتبه دوم و در جهان، رتبه هفدهم را در حوزه سدسازی دارد. برای هر سدی که قرار است ساخته شود باید مطالعات علمی، مهندسی و فنی فراوانی انجام شود؛ اما متاسفانه سرعت ساخت سد در برخی کشورها  تا حدی پیش می رود که گویا مطالعات و بررسی های لازم به اندازه کافی صورت نگرفته است.

از دلایل بروز سیل در ایران می‌توان به پروژه‌های عمرانی در حریم رودخانه‌ها، خاکبرداری غیراصولی از بستر رودخانه‌ها و برهم زدن شیب طبیعی آبراهه‌ها در مناطق مختلفی اشاره کرد.

در ایران سد‌ها به بهانه کنترل سیلاب و تولید برق ساخته می‌شوند، اما به نظر می‌رسد سدسازی باعث وقوع سیلاب و منبع ریزگرد‌ها به‌عنوان یکی از بحران‌های بزرگ زیست‌ محیطی در کشور شده است. حال شاید این سوال برای شما هم مطرح شود که چگونه سدسازی باعث وقوع سیلاب می‌شود؟
جریان آب در رودخانه به صورت طبیعی باعث عمیق‌تر شدن و افزایش عرض بستر رودخانه می‌شود، اما سدسازی جلوی این جریان طبیعی را می‌گیرد؛ همچنین جریان کم آب در حوزه پایین‌ دست باعث می‌شود رسوبات ریزدانه‌ای، به سرعت ته‌نشین شده و دیگر کمکی به تعمیق بستر و عرض رودخانه نکند.

جزئیات دلایل اصلی هدر رفت منابع حاصل از سیل اخیر:

مدیریت درست این آب‌ها می‌توانست بخشی عظیمی از آب‌های مصارف شهری و خانگی را فراهم کند و دیگر نیازی به شیرین کردن آب دریا باوجود هزینه‌های بالا نباشد. برنامه‌ریزی منابع و مصارف سد‌ها با ۲ رویکرد کلی تأمین حداکثری در شرایط خشکسالی و ذخیره‌سازی حداکثری در شرایط ترسالی صورت گرفت. هدف از این تقسیم بندی کمینه‌سازی ریسک تأمین آب شرب و صنعت از مخازن، کاهش خسارات احتمالی کشاورزی، رعایت ملاحظات ایمنی و پایداری سدها، رعایت موارد کیفی و ملاحظات زیست‌محیطی و … است.

در شرایطی که آورد‌ه‌های پیش‌بینی‌ شده به مخزن به دلیل وقوع خشکسالی محقق نشود، برنامه‌ریزی به نحوی بازنگری می‌شود تا بتوان به حدی که تهدیدی برای مسائل فنی، کمی و کیفی آب شرب وجود نداشته باشد از ذخایر آب مخازن بهره‌مند شد. در شرایط ترسالی و وقوع رخداد سیلاب نیز مهار آب و حداکثر ذخیره‌سازی توسط مخازن سد‌ها صورت می‌پذیرد که بتوان از منابع آب ذخیره‌ شده برای تأمین مصارف در سال‌های آینده بهره برد و همچنین جریانات لحظه‌ای و تداوم سیلاب‌های مخرب را توسط مخزن مهار و کنترل کرد. به طور متوسط حدود ۷۰ درصد ورودی‌ها در ۲ فصل زمستان و بهار اتفاق می‌افتد در صورتی که حدود ۷۰ درصد خروجی و مصارف سد‌ها در ۲ فصل بهار و تابستان محقق می‌شود.

کشور ایران در ناحیه خشک و نیمه‌خشک واقع شده بنابراین خشکسالی همواره با ما همراه است؛ به همین ضرورت دارد  این موضوع در شرایط آبی مختلف، آمادگی جهت تامین مصارف شرب و دیگر مصارف استراتژیک برقرار باشد چرا که وابستگی به تامین آب از یک منبع،  امری پرریسک است. بهره‌برداری تلفیقی، از منابع آب سطحی و زیرزمینی، احداث و بهره‌برداری از طرح‌های توجیه‌ پذیر آب شیرین کن و باز چرخانی حداکثری منابع آب مورد نیاز بوده و اقدامات موثری نیز در این ارتباط تاکنون در سطح کشور صورت گرفته است که می‌بایست به منظور نیل به اهداف تعیین‌شده پیگیری و انجام می شود

با این تفاسیر به نظر می رسد تاثیر به سزای منابع آب در زندگی انسان ها  باعث شده است که سد سازی در دید بسیاری از مسئولان جنبه سیاسی پیدا کند و بسیاری از دولت‌ها برای تامین آب مناطق از سدسازی‌های بی‌رویه  با اهداف کوتاه‌مدت حمایت می‌کنند.

حسین دهقان زاده