بهترین انتخاب آموزشی برای فرزند ما در سال تحصیلی جدید چیست؟/ آیا آموزش مجازی بی‌‌اثر و بی‌فایده‌ است؟

نعیمه موحد: هرسال وقتی شهریور به نیمه‌های خود نزدیک می‌شد، خانواده‌ها دیگر تکلیف ثبت‌نام بچه‌ها در مدارس و خرید لوازم موردنیاز برای سال جدید تحصیلی را مشخص کرده بودند. اما شهریور ۹۹ و سال‌تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ در روزهای فراگیری ویروس کرونا متفاوت‌تر از آنچه همه انتظار داشتند از راه رسید. درحالی که آموزش و پرورش اعلام کرده است که دانش‌آموز ساکن در مناطق سفید کشور باید سال تحصیلی جدید را به صورت حضوری در مدارس شروع کنند، دانش‌آموزان ساکن در مناطق قرمز کرونایی امسال را هم مانند نیمه سال تحصیلی گذشته غیرحضوری و از طریق فضای مجازی دنبال خواهند کرد.

بسیاری از والدین تصور می‌کردند آنچه از اسفندماه ۱۳۸۹ تا خرداد ۱۳۹۹ درباره وضعیت تحصیلی فرزندانشان اتفاق افتاد، یک روند موقت بود. اما کرونا نشان داد که فعلا قصد رفتن ندارد و این ما هستیم که باید خودمان را با این شرایط جدید وفق بدهیم.

فاطمه محمدصالحی؛ روان‌شناس تربیتی و روان‌درمانگر کودک در این مصاحبه راهکارهایی برای آسان‌تر کردن شرایط درس خواندن غیرحضوری بچه‌ها و وظایف والدین و مرکز آموزشی در این زمینه ارائه داده است.

تعدادی از مخاطبین خبرگزاری فارس با ثبت کمپین‌هایی در سامانه فارس من، نظیر فرزندم را در شرایط کرونایی به مدرسه نمی‌فرستم و «نه» به حضور دانش‌آموزان در مدارس تا درمان قطعی کرونا، بهترین انتخاب آموزشی در شرایط فعلی را آموزش مجازی عنوان کرده‌اند.

فارس: به طور کلی و در شرایط خاص امروز، بهترین انتخاب آموزشی برای فرزندان چه انتخابی است؟

بیش از هرچیزی در شرایط فعلی آرامش خانواده ها در مواجهه با کودکان و جلوگیری از اضطراب مفرط مهم است. اضطراب به پایین آمدن سیستم ایمنی هر فرد در مواجهه با کرونا میهمان ناخوانده این روزها منجر می‌شود. بهتر است بگویم برای این سوال؛ فرمول ثابتی برای همه وجود ندارد. برای انتخاب مدرسه و روش آموزشی خانواده‌ها باید شرایط خود و کودکشان را واقع‌بینانه بررسی کنند و بعد دست به انتخاب بزنند.

بعضی از خانواده‌ها می‌گویند قصد ندارند امسال فرزندشان را در مدرسه ثبت‌نام کنند، چون مجبور هستند بابت ثبت‌نام هزینه و وقت زیادی خرج کنند که بازدهی مورد انتظارشان را ندارد.

اینکه خانواده ها  تصمیم بگیرند فرزندشان را از آموزش محروم کنند و تحصیل را به دوران بعد کرونا محول کنند می‌تواند تبعات مختلفی برای کودک به بار بیاورد. بهتر است باور کنیم  آموزش مجازی چیز وحشتناک و بی فایده ای نیست. شاید کمتر؛ اما  تاثیر خودش را دارد و در شرایط فعلی یکی از مصداق هایی است که برای تربیت به‌روز کودکمان باید از آن به اندازه و درست استفاده کنیم.

البته  به جز مدرسه رفتن راه‌های مختلفی برای آموزش کودکان وجود دارد. مثل کمک گرفتن از معلم خصوصی، هوم اسکولینگ( آموزش در خانه)  و… .

فارس: حرف بسیاری از والدین همان واژه «کمتر» است که شما هم استفاده کردید. والدین می‌گویند تاثیر آموزش غیرحضوری کمتر از شرایطی است که دانش‌آموز در مدرسه تحت تعلیم قرار می‌گرفت.

حدیث زیبای امام علی(ع) را حتما بسیاری از خانواده‌ها شنیده‌اند که فرزندتان را برای زمان خودش تربیت کنید. شاید هیچوقت به اندازه امروز معنی و مفهوم این حدیث ملموس و عینی نشده بود. امروز خانواده‌ها در مواجهه با فرآیند یادگیری فرزندشان در مدرسه دچار فشار روانی بالایی هستند. اما باید این را بدانیم که عامل این فشار روانی مدرسه و نظام آموزشی نیست. اگر این گذاره و همچنین آزمون الهی که در برابر ویروس کرونا را داریم بپذیریم در قبول شرایط بسیار به ما کمک‌ می‌کند.

حالا که مدرسه شرایط بحرانی را سپری می‌کند، ما عملکرد مدرسه را با آنچه در حال حاضر شدنی است مقایسه کنیم نه آنچه قبلا بود و ما بنا را بر آن گذاشته بودیم که فرزندمان با آن روش تربیتی و تحصیلی رشد کند. اگر با واقعیت‌ها روبه رو بشویم بازخورد رضایتمندی خود ما و حتی رضایتمندی که به کادر مردسه منتقل می‌کنیم اثر بسیار مثبتی روی یادگیری فرزندمان خواهد داشت. نسبت به اینکه بخواهیم در هر لحظه، شرایطمان را با شرایط آرمانی در گذشته مقایسه کنیم.

والدین چه‌طور می‌توانند آن بخش از مسیر آموزش که قبلا در مرکز آموزشی طی می‌شد را عهده‌دار بشوند؟

تحقیقات نشان می‌دهد خانواده‌ای که بار تربیت را از دوش خود به مدرسه و سیستم آموزشی محول نمی‌کند و همیشه در تلاش نیست تا جایی را پیدا کند که جایگزین نقش‌های خودش باشد نتیجه بهتری از تغییر مدل آموزش در شرایط خاص می‌بیند. ضمن اینکه این دسته از والدین در طول سال‌های تحصیلی قبل، از آنجایی که ارتباط خوبی با مدرسه برقرار کرده‌اند و در جریان روندهای آموزشی بوده‌اند، الان در شرایط آگاهانه بهتری نسبت به والدینی از این فضا دور بوده‌اند هستند.

برای بزرگترها این نکته باید انگیزه باشد که من چه کنم که این فردی که برای رشد به من نیاز دارد و از من حمایت می‌طلبد بتواند  به سمت استعدادها و توانایی‌های خودش حرکت کند. اگر نگاه والدین نگاهی باشد که تربیت را به خود فرزند یا مرکز آموزشی بسپرند و پیگیری روند آموزشی فرزندان برای آنها کار بی لذتی باشد؛ این والدین بیش از هر والدی در شرایط فعلی که بخشی زیادی از روند آموزشی  به همکاری خانواده‌ها مربوط است، ضرر می‌کنند و دچار فرسودگی می‌شوند.

خانواده‌های که احساس می‌کنند فرزندشان نباید از آنها مطالبه زمان و صرف وقت و نظارت برای رسیدگی به دروس داشته باشند؛ در این شرایط خودشان این حس را پیدا می‌کنند که در تنگنا قرار گرفته‌اند. گاهی حس درونی ما و عدم همکاری ما با فرزند این حس را به وجود می‌آورد که مرکز آموزشی در حال کم‌کاری است. اگر توقع ما از مرکز آموزشی بیشتر از اینکه بر جنبه آموزشی متمرکز باشد به نگهداری از فرزند متمرکز باشد، این ما هستیم که حس منفی نسبت به شرایط جدید اوضاع را برایمان بدتر می‌کند.

در واقع اگر بخواهیم شرایط موجود را به سمت نتیجه مثبت ببریم این باور ماست که باید تغییر کند. نه دستکاری قرارداهای آموزشی، زیرسوال بردن زحمت‌های معلمین و توقع بیش از اندازه داشتن از سیستم آموزشی.

فارس: البته برخی والدین هم برعکس عمل کرده و تصور می‌کنند در شرایط فعلی باید نظارت گسترده‌ای روی روند آموزش فرزندشان داشته باشند.

بله. گروه دیگری از والدین که در این شرایط بیش از بقیه آسیب خواهند دید، گروهی هستند که در نظارت بر روی فرزند و سختگیری آموزشی نسبت به آنها افراط می‌کنند. اینها والدینی هستند که بیش از خود دانش‌آموز دلواپسی تحصیلی دارند.

اگر فرزند احساس کند که این درس خواندن سودی برای او ندارد و همه سود آن متوجه خانواده است برای اینکه احساس بهتری در اجتماع داشته باشند؛ این فرزند برعکس عمل خواهد کرد. یعنی سختگیری که موجب می‌شود تا والدین از او راضی بشوند را با درس نخواندن و گوش نکردن به آنها پاسخ خواهد داد. درواقع درس نخواندن به تنها نقطه استقلال این بچه‌ها تبدیل می‌شود.

در این صورت ممکن است کرونا به اتمام رسد اما رابطه ناخشنود والدین و فرزندان هیچوقت به اتمام نرسد.

فارس: از گله‌های دیگر والدین این است که حالا دیگر فضای مجازی حضور در پای موبایل و تبلت به اسباب آموزش بچه‌ها تبدیل شده و این خلاف رویه تربیتی سابق آنهاست. آیا آموزش غیرحضوری از طریق فضای مجازی در بلندمدت آسیب‌زا نخواهد بود؟

یک مرکز آموزشی موفق در شرایط فعلی باید سهم لوازم کمک آموزشی در انتقال سرعت آموزش را بسیار مورد توجه قرار بدهد. هرچه مقطع سنی بالاتر برود، بچه‌ها نیاز به آموزش‌های فعال‌تری دارند و سهم تحرک در زندگی آنها پررنگ‌تر می‌شود . بنابراین حالا که آموزش به صورت مجازی در حال وقوع است و از استفاده کودکان از فضای مجازی  گریزی نیست، بهتر است این آموزشها طوری باشد که هرچه کمتر بچه‌ها را در این فضا نگه دارد. یکی از این روش‌ها  آموزش تجربه‌محور و آموزش در جریان زندگی کودک است. این کار با لوازم محسوس و معمولی خانه و موقعیت‌های جاری و ساری در زندگی خانواده قابل انجام است.

مربی‌ها و معلمین اگر در شرایط فعلی می‌خواهند برای امر آموزش از والدین کمک بگیرند بهتر است به جای کمک حفظیات‌محور، از این قبیل اقدامات تجربه‌محور با کمک والدین برای آموزش استفاده کنند.

اینکه ما بتوانیم محتوای آموزشی را در قالب لوازم ساده و یا لوازمی که در خانواده وجود دارد به کودک  ارائه بدهیم بسیار مفیدتر از این است که در بحث آموزش، خانواده فقط  حفظیات محور باشند.

از طرفی سهم خانواده‌ها در آماده‌سازی شرایط برای تحصیل مجازی بسیار سهم مهمی است. مهمترین کار برای این بسترسازی، ایجاد فضایی توام با نظم و کم کردن مداخله‌هایی است که موجب عدم تمرکز می‌شود. یعنی اگر درایام تابستان بچه‌ها عادات غلطی مثل دیر خوابیدن و… پیدا کرده‌اند این وضعیت در ورود به سال تحصیلی باید به نظم برسد. در واقع مهم نیست که آموزش مجازی است؛ نظم باید حتی در آموزش از راه دور هم رعایت بشود.

با بچه‌هایمان صحبت کنیم و این موضوع را جا بیندازیم که اگرچه در این سال تحصیلی ممکن است تمام فرآیند آموزش در خانه انجام بشود، اما قرار نیست که حالا که آموزش حضوری نداریم به این سبک درس خواندن کمتر بها بدهیم و قواعد آن را رعایت نکنیم. خود والدین هم باید قائل به رعایت این قواعد باشند.

فارس: برخی دانش‌آموزان در شرایط فعلی با توجه به اینکه در محیط مدرسه و بین همسالان قرار ندارند، دچار افت انگیره می‌شوند. چه راهکارهایی باید برای این دسته به کار برد؟

اینکه تعیین بشود که علاقه، نقاط ضعف، مهارتها، خلاقیت‌ها و… در هربچه‌ای چگونه است کمک بزرگی است به اینکه سطح انگیزه فرزند را در این شرایط جدید بالا بیاوریم.

والدین باید بیش از گذشته مراقب اظهارنظرها و نوع نظارت‌های خود بر روی فرزندشان باشند. شاید استرس والدین به خاطر شرایط جدید و تجربه نشده، باعث عصبانیت‌های ناخواسته، کنترل‌ها و امرونهی‌های زیاد و یا مقایسه دائم با وضعیت قبلی بشود. باید به این فکر کنیم که فرزند ما هم در حال تجربه شرایط جدیدی است و این کارها به جای بهتر کردن اوضاع، بیشتر انگیزه را از او خواهد گرفت.

فارس: از نظر شما وظیفه مراکز آموزشی در شرایط جدید و خاص این روزها چیست؟

مراکز آموزشی باید ارتباط خود با والدین را گسترده‌تر و راحت‌تر کنند. قطعا ابهامات زیاد و حتی نگرانی‌هایی درباره شیوه جدید تحصیل برای ولدین وجود دارد که مرکز آموزشی باید آنها را از والدین بشنود. والدین هم باید زمینه ارتباط مرکز آموزشی با خودشان را  فراهم کنند و در واقع باید یک ارتباط دوسویه شکل بگیرد.

هیچکدام از طرفین نباید منتظر این باشند که دیگری به کار دانش‌آموز رسیدگی کند. یا اینکه دیگری مشکل را به او ارائه بدهد و یکی دیگر مجری حل آن باشد. ما در حال تجربه شرایط خاصی در جامعه خود هستیم. برای همین همه باید خودمان را در کنار هم ببینیم و با نگاه مسئولیت مدار با اوضاع روبه رو بشویم. این روند قطعا نتیجه بهتری را هم متوجه والدین هم متوجه مرکز آموزشی و هم متوجه دانش‌آموز خواهد کرد.